ΑΝΑΦΟΡΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΠΟΝΤΙΑΚΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΝ

Ὁ Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ, τόν Νοέμβριο τοῦ 1922, γράφει χαρακτηριστικά:
«Παριστάμεθα ἀπαθεῖς σ’ ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα δράματα τῆς ἱστορίας καί ἡ ἀδιαφορία μας θά ἔχει κάποια θεία τιμωρία, δύσκολο νά προσδιορισθῆ, ἀλλἀ ἀναπόφευκτη.... Τήν Κυριακή 22 Ὀκτωβρίου, τελευταία μέρα τῆς Ἑλληνικῆς κατοχῆς, ὁ ὀρθόδοξος Μητροπολίτης ‘Ανδριανούπολης συγκέντρωσε στόν Καθεδρικό Ναό, πού ἡ θεμελίωσή του ἀνάγεται στόν 11ο αἰῶνα, τό ποίμνιό του, τό ὁποῖο ἐπρόκειτο νά ἀναχωρήσει....
Ποτέ ἴσως, μιά λειτουργία δέ γιορτάσθηκε μ’ ἕνα πιό τραγικό μεγαλεῖο. Ὑπό τόν βυζαντινό τροῦλο, μέ τά χρυσά, ἐπικαλυμμένα ἀπό τήν καπνιά τῶν κεριῶν, συνωστίσθηκε ἕνα πλῆθος τεράστιο, χωρικοί μέ λασπωμένες περικνιμῖδες, δυστυχεῖς μητέρες, σφίγγοντας στίς ἀγκαλιές τους τά παιδιά τους, ὁλόκληρες ξεριζωμένες οἰκογένειες, ἀναχωρώντας γιά τό ἄγνωστο.
‘Επί τοῦ εἰκονοστασίου τά πρόσωπα τῶν ἱερῶν ἡρώων τῆς χριστιανικῆς ἐποποιίας, οἱ ἅγιοι καί οἱ μάρτυρες, περιστοίχιζαν αὐτά τοῦ Σωτῆρα καί τῆς Παναγίας, φωτισμένα ἀπό μικρές λάμπες πού δέν πρέπει νά σβήσουν... Τά φῶτα ἔσβησαν, τό πλῆθος ἀποχωρεῖ βραδέως. Τά ἀντικείμενα λατρείας φορτώνονται ἐπί τῶν κάρων, ὁ καθεδρικός ναός κλείνει...»

(Βλ. Χάρη Τσιρκινίδη: «Ἔχω ὅπλο τήν ἀγχόνη...», σελ. 487-489)