kirykos: ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΠΑΛΑΙΟΠΙΣΤΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΠΑΛΑΙΟΠΙΣΤΩΝ
Ἀπόσπασμα ἀπό τήν ἀνέκδοτη ἐργασία τοῦ Ἀντ. Μάρκου,
"Ἡ Ρωσική Ἐκκλησία τῶν κατακομβῶν καί οἱ Ρώσοι Νεομάρτυρες".

(Μᾶς τό παρεχώρησεν εὐγενῶς ὁ κ. Ἀντώνιος Μάρκου, ὁ ὁποῖος ἐρευνᾶ καί μελετᾶ τό θέμα τῶν Παλαιοπίστων, καί τό δημοσιεύομεν εἰς τό LIVE JOURNAL, πρός ἐνημέρωσιν τῶν ἀναγνωστῶν μας. Τό κείμενον εἶχε καί σχετικές φωτογραφίες, ἀλλά δυσκολευόμεθα νά τίς δημοσιεύουμε, διότι δέν γνωρίζομεν τόν χειρισμόν. Ἴσως δημοσιευθοῦν εἰς τήν ἰστοσελίδα churchgoc. org τῆς Γνησίας Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας).

η. Τό Σχίσμα τοῦ 1653
Τό Σχίσμα τοῦ 1653, ἄλλως Σχίσμα τῶν Παλαιοπίστων, παρ' ὅλο τόν θρησκευτικό του χαρακτήρα, εἶχε - παραδόξως - ἀρχή καθαρά πολιτική. Ἦταν συνέπεια τῆς τάσεως ἐπιστροφῆς στίς ρίζες τῆς Ρωσικῆς Παραδόσεως, ἡ ὁποία ἄρχισε μέ τήν ἄνοδο τῆς Δυναστείας τῶν Ρωμανώφ καί προκάλεσε σοβαρή φιλονικεία σχετικά μέ τήν αὐθεντία ἤ μή τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας. Πίσω ἀπό τά ἐξωτερικά αἴτια, τίς μεταρρυθμίσεις - δηλαδή - γιά τήν προσαρμογή τοῦ Ρωσικοῦ Τυπικοῦ σέ ἐκεῖνο τῶν πρεσβυγενῶν Ἐκκλησιῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολῆς καί τίς διορθώσεις τῶν λειτουργικῶν βιωλίων - ὑπῆρχε τό καυτό ἐρώτημα, ἄν ἡ Ρωσική Ὀρθοδο-ξία εἶχε τό δικαίωμα νά ἐνεργεῖ σάν μοναδικός ἀρχηγός τῆς Ὀρθοδοξίας ἤ ἄν ὁ ρόλος της ἦταν ρόλος συνεργάτη καί μάλιστα δευτερευούσης σημασίας.
Ἡ πρώτη ἄποψη - ἡ ὁποία, πρέπει νά σημειωθεῖ, ἦταν κοινή πίστη ὅλων τῶν Ρώσων - βρῆκε τήν τέλεια ἔκφρασή της σέ μία κίνηση τοῦ ἐφημεριακοῦ Κλήρου, ἡ ὁποία ἄρχισε κατά τήν βασιλεία τοῦ Τσάρου Ἀλεξίου (1645 - 1678). Σκοπός τῆς "Κινήσεως τῶν Ζηλωτῶν τῆς Εὐσεβείας" - τήν ὁποία ἀποτελοῦσαν Κληρικοί μέ παρρησία στήν στηλίτευση τῶν κοινωνικῶν πληγῶν - ἦταν ἡ πνευματική ἀναγέννηση τοῦ Ρωσικοῦ λαοῦ, ὥστε νά μπορέσει νά ἀνταποκριθεῖ στήν μεγάλη ἀποστολή τῆς Ρωσίας, τήν διάδοση - δηλαδή - τῆς Ὀρθοδοξίας στόν κόσμο. Γύρω ἀπό τόν ἡγέτη τῆς Κινήσεως Πρωθιερέα Στέφανο Βονιφάτιεφ (Πνευματικό τοῦ Τσάρου, Προϊστάμενο τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ Εὐαγγ. Θεοτόκου Κρεμλίνου), εἶχαν συσπειρωθεῖ ὁ Ἐπίσκοπος Κολόμνας Παῦλος, ὁ Ἀρχιμανδρίτης καί ἔπειτα Πατριάρχης Νίκων, οἱ Πρωθιερεῖς Ἰωάννης Νερόνωφ (Προϊστάμενος τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν), Ἀββακούμ, Δανιήλ τῆς Κοσ-τρόμα, Λογγῖνος τοῦ Μούρωμ, Δανιήλ τοῦ Τεμνικώφ, ὁ Ἱερέας Λάζαρος, ὁ Αὐλικός Θεόδωρος Ρτίτσεφ κ.ἄ. προσωπικότητες.
Ὁ Πρωθιερεύς Ἰωάννης Νερόνωφ (1591 - 1670), ἧταν Ἱερέας στήν περιοχή τοῦ Νίζνι Νόβγκοροντ. Τό 1632 ἔπεσε στήν δυσμένεια τοῦ Τσάρου Μιχαήλ, ἐπειδή ἐπέκρινε τήν εἰσαγωγή ξένων συμβούλων. Ὅταν ἀνέβηκε στόν Θρόνο ὁ Τσάρος Ἀλέξιος (1645), διορίσθηκε Προϊστάμενος τοῦ Καθε-δρικοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας τοῦ Καζάν στήν Μόσχα. Τό 1650 ἔπεσε πάλι σέ δυσμένεια, διότι ἐπέκρινε τήν εἰσαγωγή λογίων ἀπό τό Κίεβο καί τό 1653 ἐξορίστηκε γιά τήν ἀντίδρασή του πρός τό πρόσωπο καί τίς μεταρρυθμίσεις τοῦ Πατριάρχη Νίκωνα. Τό 1655 ἐπέστρεψε στήν Μόσχα μεταμφιεσμένος σέ μοναχό καί τό 1657 δέχτηκε τίς μεταρρυθμίσεις καί διορίστηκε Ἀρχιμανδρίτης τῆς Μονῆς Περεγιασλάβλ.
Ἡ ἐπιρροή τῆς Κινήσεως στόν λαό ἦταν τέτοια, ὥστε πολλοί πίστευαν, ὅτι μετά τόν θάνατο τοῦ Πατριάρχη Ἰωσήφ (+ 1652), ὁ Στέ-φανος Βονιφάτιεφ θά ἀνέβαινε στόν Θρόνο. Τήν ἐντύπωση αὐτή ἀνέτρεψε ὁ ἴδιος ὁ Τσάρος Ἀλέξιος, ὅταν εὐνόησε γιά τόν Θρόνο τόν Μητροπολίτη Νόβγκοροντ Νίκωνα, μετά ἀπό ὑπόδειξη τοῦ ἴδιου τοῦ Στεφάνου.
Ὁ Νίκων - κατά τόν Dean Stanley, Ἄγγλο ἐρευνητή τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας - εἶναι ἡ μεγαλύτερη μορφή τῆς Ρωσικῆς Ἱεραρ-χίας. Λόγῳ τῶν μεγάλων προσόντων του ἀναδείχθηκε ταχύτατα καί ἀπό ἡγέτης μαχητικῆς ὁμάδος μοναχῶν (τό 1543), βρέθηκε Μητροπολίτης Νόβ-γκοροντ δύο χρόνια ἀργότερα (τό 1545), γιά νά τοῦ προσφερθεῖ ὁ Πατριαρχικός Θρόνος τό 1552.
1. Τό θέμα τῆς διορθώσεως τῶν λειτουργικῶν βιβλίων καί τῆς προσαρμο-
γῆς τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἐθίμων
Τό θέμα τῆς διορθώσεως τῶν λειτουργικῶν βιβλίων, ἀπασχόλησε τήν Ρωσική Ἐκκλησία ἤδη ἀπό τήν ἀρχή τοῦ 15ου αἰ. "Οἱ πάντες ἐγνώ-ριζον τά σφάλματα τῶν λειτουργικῶν βιβλίων - γράφει ὁ Βλ. Φειδᾶς - ἀλλ' οὐδείς ἐτόλμα νά θέση χεῖρα ἐπί τῶν κειμένων, διά τόν φόβον τῶν ἀντιδράσεων ἐκ μέρους τοῦ ἀγραμμάτου Κλήρου καί λαοῦ, οἱ ὁποῖοι παρέμενον προσκεκολλημένοι εἰς τόν τύπον τῆς θείας λατρείας καί τῆς ἱερᾶς παρα-δόσεως καί ἀπεδοκίμαζον πᾶσαν τάσιν καινοτομίας ὁποθενδήποτε προερχο-μένην" (Βλ. Φειδᾶ αὐτ. σελ. 275).
Πρῶτος ὁ Πατριάρχης ἅγ. Ἑρμογένης πῆρε μέτρα γιά τά ὑπάρχο-ντα σφάλματα. Ὁ Τσάρος Μιχαήλ Θεοδώροβιτς ὥρισε ἐπιτροπή γιά τήν διόρθωση τῶν σφαλμάτων, τήν ὁποία ἀποτελοῦσαν ὁ Ἀρχιμανδρίτης Διο-νύσιος, ὁ μοναχός Ἀρσένιος καί ὁ κληρικός Ἰωάννης Νασένσκυ. Τό ἔργο τῆς Ἐπιτροπῆς ἔγινε δεκτό μέ μεγάλες ἀντιδράσεις. Πρῶτος ἀντέδρασε ὁ λόγιος Λογγῖνος (1610), στόν ἔργο τοῦ ὁποίου βρέθηκαν πολλά σφάλμα-τα, καί ἀκολούθησε ὁ Μητροπολίτης Ἰωνᾶς, μέ ἀποτέλεσμα οἱ διορθωτές νά καταδικασθοῦν ἀπό Σύνοδο (τό 1618) καί νά ὑποστοῦν διώξεις (ὁ ἀρχιμ. Διονύσιος ἀποκόπηκε ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἐξορίστηκε σέ μονή καί βασανίστηκε!).
Ὁ Πατριάρχης Ἰωσήφ ὥρισε νέα ἐπιτροπή ἀποτελούμενη ἀπό τόν Πρωθιερέα τοῦ Τσερνίκωφ Μιχαήλ Ρογκώφ, τόν Ἰωάννη (Ἰωσήφ) Νασέ-ντκυ, τόν ἀρχιμ. Σίλβεστρο, τόν Πρωθιερέα Ἀββακούμ κ. ἄ. Μέ τήν Ἐπιτροπή συνεργάσθηκαν διακεκριμένες προσωπικότητες ὅπως ὁ Πνευμα-τικός τοῦ Τσάρου Στέφανος Βονιφάτιεφ, ὁ Μητροπολίτης Νόβγκοροντ Νίκων, ὁ Βογιάρος Θεόδωρος Ρτίστεφ, ὁ Πρωθιερέας Ἰωάννης Νερόνωφ, κ.ἄ.
Τό 1649 βρέθηκε στήν Μόσχα ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Παϊσιος, συνοδευόμενος ἀπό τόν λόγιο Μοναχό Ἀρσένιο τόν Γραικό, καί κατήγγειλε τά σφάλματα στόν Τσάρο Ἀλέξιο, τόν Πατριάρχη Ἰωσήφ καί τόν Μητροπ. Νίκωνα, οἱ ὁποῖοι ἀναγκάστηκαν νά στείλουν τόν ἑλληνομαθῆ Μοναχό Ἀρσένιο Σουχάνωφ στήν Ἀνατολή, γιά νά μελετήσει τά ἔθιμα καί τίς παραδόσεις τῶν πρεσβυγενῶν Πατριαρχείων.
Τό 1651 πῆγε στήν Μόσχα ὁ Μητροπ. Ναζαρέτ Γαβριήλ καί ἐπέστησε στούς Ρώσους Ἡγέτες τήν προσοχή σέ ἔθιμα πού ἦσαν ἄγνωστα στήν λοιπή Ὀρθοδοξία. Τό 1652 ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως ἅγ. Ἀθανάσιος ὁ Πατελάρος ἐπισκεπτόμενος τήν Ρωσία, διατύπωσε τίς ἴδιες παρα-τηρήσεις. Ὅταν οἱ πληροφορίες γιά τά ἰδιαίτερα ἔθιμα ἔφθασαν στό Ἅγιο Ὄρος, μοναχοί - μέ τήν εὐλογία τοῦ Πατριάρχη ΚΠόλεως Παρθενίου - ἔκαψαν δημόσια ρωσικά λειτουργικά βιβλία πού εἶχε φέρει στόν Ἄθωνα ὁ Ρῶσος Ἱερομόναχος Δαμασκηνός.
Ὁ Πατριάρχης Νίκων ἀνέθεσε τό ἔργο τῶν διορθώσεων σέ Ἕλληνες Κληρικούς. Τό 1653 ἐπέστρεψε στήν Ρωσία ὁ Ἀρσένιος Σουχάνωφ. Στό "Προσκυνητάριο" πού ἐξέδωσε περιέγραψε τήν ἑνότητα τῶν Ὀρθοδόξων τῆς Ἀνατολῆς, οἱ ὁποῖοι - παρά τόν Ὀθωμανικό ζυγό - εἶχαν πλήρη ὁμοφωνία στήν λατρεία, ἔκαναν τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ μέ τά τρία δάκτυλα καί ὄχι μέ τά δύο, ἔψαλλαν τρεῖς φορές τό Ἀλληλούϊα (ἤδη ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ Ἕλληνα Μητροπολίτη Ρωσίας Φωτίου, Κλῆρος τοῦ Πσκώφ ὑποστήριζε, ὅτι τό "Ἀλληλούϊα" ἔπρεπε νά ψάλλεται δύο φορές), ἔκαναν τίς λιτανείες ἀπό δεξιά πρός τά ἀριστερά (τό θέμα προέκυψε κατά τά ἐγκαίνια τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ Κοιμ. Θεοτόκου Κρεμλίνου), κ.ἄ.
2. Ἡ δημιουργία τοῦ Σχίσματος
Ἡ θέση τοῦ Πατριάρχη Νίκωνα πάνω στό θέμα ἦταν ἰδιαίτερα λεπτή. Ἀπό τήν μία πλευρά ὑπῆρχε ἡ προσπάθεια τῶν Ρωμανώφ γιά ἕνωση ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων λαῶν, μέ σκοπό τήν ἐκδίωξη τῶν Τούρκων, ἕνωση πού ἐμπόδιζαν οἱ λειτουργικές διαφορές, οἱ ὁποῖες - καί γι' αὐτό τόν λόγο - ἔπρεπε νά ἐξαλειφθοῦν. "Οἱ ἐκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις - γράφει ὁ Μ. Ἀλεξανδρόπουλος - ἦταν περισσότερο ὑπόθεση κρατική· ἐκφρά-ζαν τήν ἐπιθυμία τῆς Ρωσικῆς Ἡγεσίας νά εὐθυγραμμιστεῖ στούς ἐθιμολατρικούς τύπους καί στά ἱερά βιβλία μέ τήν ὑπόλοιπη Ὀρθοδοξία...
Δέν ἦταν, ἀπό τήν πλευρά τοῦ Τσάρου καί τοῦ Νίκωνα, χειρονομία φιλελληνισμοῦ, ὅπως ἔχουν γράψει κατά καιρούς κι ὅπως τήν ἑρμήνεψαν καί οἱ Παλαιόπιστοι, νιώθοντας νά θίγεται κατ' αὐτό τόν τρόπο ἡ ἐθνική τους φιλοτιμία. Ὁ Τσάρος καταλάβαινε πώς τό Ρωσικό Κρατός ἦταν τό μοναδικό πολιτικό στήριγμα τοῦ Ὀρθοδόξου κόσμου καί μέ τίς μεταρρυθμίσεις ἤθελε νά παραμερίσει ὅσα ἐμπόδια ἐξακολουθοῦσαν ἀκόμα νά ὑπάρχουν γιά μία πιό ἄρτια ἑνιαιοποίηση ὅλης τῆς Ὀρθοδοξίας μέ κέντρο τήν Ρωσία" ("Ὁ Βίος τοῦ Πρωτόπαπα Ἀββακούμ", ἀπόδοση Μ. Ἀλεξανδρόπουλος, ἔκδοσις ΚΕΔΡΟΣ 1976, σελ. 17).
Ἀπό τήν ἄλλη ὑπῆρχε ὁ Ρωσικός σωβινισμός, ἡ θεωρία τῆς Τρίτης Ρώμης καί ἡ Κίνηση τοῦ Κλήρου. Ὁ Νίκων, σάν Ἡγέτης τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας γνώριζε, ὅτι δέν εἶχε τά μέσα νά πείσει τούς Ἀνατολικούς, γι' αὐτό προσπάθησε νά ἀναγκάσει τούς Ρώσους νά ἐγκαταλείψουν τίς θέσεις τους μέ ἕνα ἁπλό διάταγμα.
Οἱ μεταρρυθμίσεις ἄρχισαν τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή τοῦ 1653, μέ μία ἐγκύκλιο τοῦ Πατριάρχη σύμφωνα μέ τήν ὁποία στό ἐξῆς στό Λει-τουργικό Τυπικό θά ἀκολουθοῦνταν τά ἑλληνικά πρότυπα. Ἔτσι, τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ θά ἔπρεπε νά γίνεται μέ τά τρία καί ὄχι τά δύο δάκτυλα, τό "Ἀλληλούϊα" θά ἔπρεπε νά ψάλλεται τρεῖς ἀντί γιά δύο φορές, τό ὄνομα τοῦ Κυρίου θά ἔπρεπε νά γράφεται καί νά προφέρεται Ἰησοῦς καί ὄχι Ἰσοῦς, κ.ἄ.
Τό 1654 συγκλήθηκε στήν Μόσχα Σύνοδος ὑπό τήν προεδρία τοῦ Νίκωνος, παρουσίᾳ τοῦ Τσάρου Ἀλεξίου, στήν ὁποία συμμετεῖχαν 10 Ἀρχιερεῖς, 11 Ἀρχιμανδρίτες καί Ἡγούμενοι, 13 κρατικοί ἀξιωματοῦχοι καί ἡ Σύγκλητος τοῦ Ρωσικοῦ Κράτους. Ἡ Σύνοδος τάχθηκε ὑπέρ τῆς διορθώσεως τῶν βιβλίων, μέ τήν ἀντιπαραβολή τῶν ρωσικῶν μεταφράσεων μέ τά ἑλληνικά πρώτυπα (γιά τόν σκοπό αὐτό ἀναπτύχθηκε ἀξιόλογη πρωτοβουλία γιά τήν συλλογή χειρογράφων· ὁ Ἀρσένιος Σουχάνωφ πέτυχε τήν συγκέντρωση 500 χειρογράφων καί οἱ Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας καί Ἀντιοχείας ἔστειλαν στήν Μόσχα ἄλλα 200 χειρόγραφα).
Ἀκόμη ἡ Σύνοδος ἀπηύθυνε στόν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Παϊσιο 26 ἐρωτήσεις γιά τό θέμα τῶν ἰδιαιτέρων ρωσικῶν ἐθίμων. Ὁ Πατριάρχης Παϊσιος συγκάλεσε στά Ἱεροσόλυμα Σύνοδο 28 Ἀρχιερέων κ.ἄ. Κληρικῶν, μέ τήν ὁποία ἐνέκρινε τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τῆς Μόσχας.
Τό 1654 πῆγε στήν Μόσχα ὁ Πατριάρχης Σερβίας Γαβριήλ καί τό 1655 ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Μακάριος. Καί οἱ δύο ἐργάστηκαν ὑπέρ τῆς διορθώσεως τῶν βιβλίων.
Τό 1655 συγκλήθηκε στήν Μόσχα νέα Σύνοδος ἡ ὁποία ἐπικύρωσε τίς ἀποφάσεις τῶν δύο προηγουμένων, Μόσχας καί Ἱεροσολύμων.
Ἀκόμη, ὁ Νίκων ζήτησε μέ ἐπιστολή του σχετικά μέ τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ, τήν γνώμη τῶν τότε παρεπιδημούντων στήν Ρωσία Ἀνατολικῶν Ἀρχιρέων (τῶν Πατριαρχῶν Ἀντιοχείας Μακαρίου καί Σερβίας Γαβριήλ καί τῶν Μητροπολιτῶν Νικαίας καί Μολδοβλαχίας). Οἱ Ἀρχιερεῖς ἀπά-ντησαν ὁμόφωνα ὅτε γίνεται μέ τά τρία δάκτυλα, ὁ Πατριάρχης Μακά-ριος μάλιστα, δίδαξε δημόσια τούς πιστούς τόν σωστό τρόπο τελέσεως τοῦ σημείου τοῦ Σταυροῦ.
Ἡ ἀντίδραση πρός τήν Πατριαρχική Ἐγκύκλιο καί τίς ἀποφάσεις τῶν Συνόδων ὑπῆρξε πολύ σοβαρή. Ὁ Νίκων χαρακτηρίστηκε ἀποτυχημέ-νος ποιμένας καί πολλοί στράφηκαν ἐναντίον του. Μεταξύ τοῦ ἀνωτέρου Κλήρου ὁ Ἐπίσκοπος Κολόμνας Παῦλος καί ὁ Πρωθιερέας Ἀββακούμ ἦσαν οἱ πλέον σημαντικοί ἀντιδραστικοί. Τότε διαπράχθηκε ἕνα πολύ σοβαρό λᾶθος στρατηγικῆς. Ὁ Νίκων στράφηκε κατά τῶν ἀντιπάλων του καί μέ τήν βοήθεια τῆς κρατικῆς μηχανῆς ἄρχισε τόν διωγμό τους, φανατίζοντας - ἔτσι - τούς ἀντιδραστικούς. Μεταξύ ἄλλων ὁ Ἐπίσκοπος Κολόμνας Παῦλος ἐξορίστηκε στήν περιφέρεια τοῦ Νόβγκοροντ καί τελικά κάηκε ζωντανός! καί ὁ Πρωθιερέας Ἀββακούμ στό Τομπόλσκ. Ὁ Νίκων καί τά ὄργανα τοῦ Κράτους ἔφτασαν σέ τέτοια ἀγριότητα, ὥστε ἔκοβαν τά δάκτυλα καί τίς γλῶσσες τῶν Παλαιοπίστων, γιά νά μήν κάνουν τόν Σταυρό τους μέ τόν παλαιό τρόπο! καί νά μήν μιλοῦν κατά τῶν μεταρρυθμίσεων!
Πέντε χρόνια ἀργότερα (τό 1658), ὁ Νίκων ἦρθε σέ ρήξη μέ τόν ἴδιο τόν Τσάρο καί ἐνοχλημένος ἀπό τήν κατάσταση ἀποσύρθηκε στήν Μονή τῆς Νέας Ἱερουσαλήμ, ἀφήνοντας γιά ὀκτώ χρόνια τήν Ρωσική Ἐκκλησία χωρίς Πατριάρχη.
Ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ Νίκωνα ἄφησε στούς ἀντιπάλους του τήν εὐχέρεια τῶν κινήσεων. Ὁ Ἀββακούμ ἀπό τήν ἐξορία του ἀποκαλοῦσε τόν Πατριάρχη "Ἀντίχριστον, υἱόν γεέννης, φίλον τοῦ Σατανᾶ καί τόν χείρι-στον τῶν ἀπ' αἰῶνος αἱρετικῶν· τό αὐτό ἔπραττον καί οἱ ὁμόφρονες τοῦ Ἀββακούμ, οἱ ὁποῖοι κατηγόρουν τόν Πατριάρχην διά 70 περίπου αἱρετικάς πλάνας" (Βλ. Φειδᾶ αὐτ. σελ. 280).

3. Ἡ Σύνοδος τοῦ 1666 - 1667
Τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1666 συγκλήθηκε Σύνοδος στήν Μόσχα, ἀποκλει-στικά Ρώσων Ἐπισκόπων. Ἀπό τήν Σύνοδο αὐτή ἀποσχηματίσθηκε ὁ Πρωθιερέας Ἀββακούμ (ὁ ὁποῖος ἐξορίσθηκε γιά δεύτερη φορά) καί καταδικάσθηκαν οἱ Παλαιόπιστοι ὄχι γιά τίς θέσεις τους, ἀλλά γιά τήν ἀνυπακοή τους πρός τήν Ἐκκλησία.
Παρά τήν ἐθελούσια ἀπομάκρυνση τοῦ Νίκωνα, τό πρόβλημα τῶν μεταρρυθμίσεων παρέμενε καί ἔτσι ὁ Τσάρος Ἀλέξιος ζήτησε τήν συνδρο-μή τῶν Πατριαρχείων τῆς Ἀνατολῆς γιά τήν ἐπίλυσή του. Ἔτσι τό 1666 συγκλήθηκε στήν Μόσχα μεγάλη Σύνοδος, στήν ὁποία προήδρευσαν οἱ Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας Παϊσιος καί Ἀντιοχείας Μακάριος. Ἡ Σύνοδος αὐτή - πού κράτησε δύο χρόνια, ἀπό τήν 1η Δεκεμβρίου 1666 μέχρι τό καλοκαίρι τοῦ 1667 - οὐσιαστικά κατέστρεψε τά ὄνειρα καί τίς ἐλπίδες τῶν Ρώσων. Κατά τήν διάρκεια μιᾶς σειρᾶς δραματικῶν συνεδριάσεων, οἱ ἀρχηγοί τοῦ Ρωσικοῦ Κράτους, ἀλλά καί τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, ἀπεκήρυξαν ἐπίσημα τήν θεωρία τῆς Τρίτης Ρώμης.
Ἡ πρώτη πράξη τῆς Συνόδου ἦταν ὁ ἀναθεματισμός τῶν πιστῶν στήν Ρωσική Παράδοση, τόν Μάϊο τοῦ 1667. Ὁ Πρωθιερέας Ἀββακούμ (ἡγέτης τῆς ἀντιδράσεως) καί οἱ ὀπαδοί του, καταδικάστηκαν ἐπίσημα ἀπό τήν Σύνοδο καί ἔτσι δημιουργήθηκε τό Σχίσμα τῶν Παλαιοπίστων, τό ὁποῖο σήμερα ἀριθμεῖ περίπου 1.000.000 - 10.000.000 μέλη, διηρημένα σέ πολλές παρατάξεις. (Στήν ἱστορική πορεία οἱ Παλαιόπιστοι δέχτηκαν σοβαρούς διωγμούς, λ.χ. τό 1733 ἡ Αὐτοκράτειρα Ἄννα χρησιμοποίησε ἐναντίον τους τόν στρατό· πέραν ὅμως τῆς ἐμμονῆς στήν λεγόμενη παλαιά πίστη, ἐξετράπησαν καί σέ σοβαρές πλάνες, ὅπως τό διά πυρός βάπτισμα!).
Δεύτερη πράξη τῆς Συνόδου ἦταν ἡ τιμωρία τοῦ δημιουργοῦ τῆς ὅλης καταστάσεως. Ὁ Νίκων, ἄν καί οὐσιαστικά ἔδρασε ὑπέρ τῶν Ἀνατο-λικῶν Πατριαρχείων, καθαιρέθηκε καί φυλακίστηκε στήν Μονή Ferapodov, μέ τήν κατηγορία τῆς "παρανόμου ἐγκαταλείψεως θέσεως" καί τῆς "ἀσεβείας πρός τόν Ἄρχοντα"! Στόν Θρόνο τόν διαδέχθηκε ὁ Πατριάρχης Ἰωάσαφ Β'.
Ἡ τρίτη καί σπουδαιότερη πράξη τῆς Συνόδου ἀφωροῦσε τήν ἀνα-θεώρηση τῆς Συνόδου τῶν Ἑκατό Κεφαλαίων (1551), ἡ ὁποία εἶχε διακη-ρύξει τήν ἀνωτερότητα τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας.
Ἡ πτῶση τοῦ Νίκωνα δέν μπορεῖ σέ καμμία περίπτωση νά θεωρη-θεῖ σάν μία πτώση προσωπική. Μαζί του κατέρρευσε καί τό οἰκοδόμημα τῆς Μοσχοβίτικης Τσαροκρατίας, μέ τά ἰδανικά καί τίς ἐλπίδες του γιά ἕναν παγκόσμιο ρόλο τῆς Ρωσίας, τῆς προστασίας καί διαδόσεως τῆς Ὀρθοδοξίας. Στό ἐξῆς ἡ Ρωσία, ἀπογοητευμένη ἀπό τήν ἀποτυχία της καί τήν στάση τῶν Ἀνατολικῶν, θά στραφεῖ πρός τήν Δύση καί θά ἀρχίσει νά τήν ἀντιγράφει (κυρίως τήν Προτεσταντική Γερμανία). Τό ἀποκορύ-φωμα τῆς παράλογης μανίας γιά ὁτιδήποτε Δυτικό, πού ἄρχισε μέ τήν βασιλεία τοῦ Πέτρου Α' τοῦ Μεγάλου, ὑπῆρξε ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1917, τό μοιραῖο ἀποτέλεσμα τῆς ἀρνήσεως τῆς Ρωσικῆς διανοήσεως, νά ἀκολου-θήσει τήν παράδοση τῆς Ἁγίας Ρωσίας.

4. Οἱ Παλαιόπιστοι - Ὁ Πρωθιερέας Ἀββακούμ (+ 1682)
Ὁ κύριος ἀντίπαλος τῶν μεταρρυθμίσεων τοῦ Νίκωνος Πρωθιερέας Ἀββακούμ γεννήθηκε τό 1620 (ἤ 1621), στό χωριό Γκριγκόροβο τοῦ Νίζνι Νόβγκοροντ. Ἦταν γιός τοῦ Ἱερέα Πέτρου καί τῆς Πρεσβυτέρας Μαρίας (μοναχῆς Μάρθας). Τό 1652, μέ ὑπόδειξη τοῦ Τσάρου Ἀλεξίου, ἀναδείχθηκε Πρωθιερέας καί στάλθηκε στό Γιούρεβετς τοῦ Βόλγα, γιά νά φροντίσει τά οἰκονομικά τοῦ Πατριαρχείου. Ἀνακτορική καριέρα ἔκαναν ἐπίσης καί τά ἄλλα τρία ἀδέλφια τοῦ Ἀββακούμ (οἱ δύο ἦσαν Ἱερεῖς καί ὁ τρίτος ψάλτης τῆς Αὐλῆς).
Δυναμικό μέλος τῆς Κινήσεως τῶν Ζηλωτῶν τῆς Εὐσεβείας, ἐντά-χθηκε σ' αὐτήν παρακινούμενος ἀπό τόν φίλο καί πνευματικό του πατέρα Πρωθιερέα Ἰωάννη Νερόνωφ.
Τό 1653 ἡγήθηκε τῆς ἀντιδράσεως κατά τῶν μεταρρυθμίσεων τοῦ Νίκωνα, μέ ἀποτέλεσμα νά συλληφθεῖ (τόν Αὔγουστο τοῦ 1653) καί νά ἐξορισθεῖ (μέ διαταγή τοῦ Νίκωνα), στήν Γιακουτία, πέρα ἀπό τό ποταμό Λένα. Τελικά, μέ διαταγή τοῦ Τσάρου, περιορίστηκε στό Τομπόλσκ. Τό 1658, μετά τήν ἐθελούσια ἀπομάκρυνση τοῦ Νίκωνα, φίλοι τοῦ Ἀββακούμ (ὅπως ἡ Τσαρίνα Μαρία Ἰλίνισνα καί ἡ ἀδελφή τοῦ Τσάρου Μεγ. Πρι-γκίπισσα Εἰρήνη Μιχαήλοβνα), πέτυχαν κάποια καλύτερη μεταχείριση (ἐνῶ οἱ συγκρατούμενοί του ἀκρωτηριάστηκαν!) καί τήν ἀπελευθέρωσή του, τό 1664.
Στούς λίγους μῆνες τῆς ἐλευθερίας του ὁ Ἀββακούμ εἶχε τήν ἐλπίδα, ὅτι μέ τήν ἀπομάκρυνση τοῦ Νίκωνα ὁ Τσάρος θά ἄλλαζε στάση ἀπέναντι στίς μεταρρυθμίσεις, ἀλλά τήν ἴδια ἐλπίδα εἶχε καί ὁ Τσάρος γιά τόν Ἀββακούμ. Ὅμως ὁ Ἀββακούμ παρέμεινε ἀμετάπιστος καί τά κηρύγματά του θεωρήθηκαν ἐξαιρετικῶς ἐπικίνδυνα. Ἔτσι, τόν Δεκέμβριο τοῦ ἴδιο χρόνου (1664), συνελήφθη καί πάλι καί ἐξορίστηκε μέ τήν οἰκο-γένειά του στόν Βορρᾶ. Τήν ἴδια περίοδο ὁ Πνευματικός του Ἰωάννης Νερόνωφ δήλωσε μετάνοια καί ὁ Τσάρος τόν διόρισε ἡγούμενο σέ κάποιο μοναστήρι!
Τόν Μάϊο τοῦ 1667 τόν παρουσίασαν στήν μεγάλη Σύνοδο τῆς Μόσχας, ὅπου καταδικάστηκε. Τόν Αὔγουστο τοῦ 1667 τόν μετέφεραν στό φρούριο τοῦ Πουστοζόρσκ, ὅπου - τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1682 - κάηκε στήν πυρά, μέ διαταγή τοῦ Τσάρου Θεοδώρου!
Τό 1672 - 73, στήν φυλακή τοῦ Πουστοζόρσκ, ἔγραψε τήν αὐτοβιο-γραφία του. Τοῦ ἀποδίδονται ἄλλα 80 κείμενα (κηρύγματα, ὁμιλίες, ἐπι-στολές καί ἀναφορές σέ ἐπίσημα πρόσωπα), στά ὁποῖα περιέχονται οἱ θέσεις του γιά τίς μεταρρυθμίσεις.
Ὁ Ἀββακούμ ἔβλεπε τήν Ρωσική Ἐκκλησία νά ὑποτάσσεται μέ τίς μεταρρυθμίσεις στά Ἑλληνικά Πατριαρχεῖα, τά ὁποῖα μέ τήν ὑποδούλωσή τους στούς Ὀθωμανούς καί προηγουμένως μέ τήν ἕνωση μέ τόν Ρωμαιο-καθολικισμό, εἶχαν χάσει τήν ὀρθή Πίστη. Πίστευε, ὅτι οἱ Ἕλληνες ὑψηλό-βαθμοι Κληρικοί - πού ἔφταναν στήν Ρωσία γιά νά ὑποστηρίξουν τίς μεταρρυθμίσεις, παίρνοντας ἀπό τόν Τσάρο μεγάλες χρηματικές βοήθειες - ἑτοίμαζαν γιά τήν Ρωσία μία καταστροφή παρόμοια μέ τήν Ἅλωση τῆς ΚΠόλεως (1453).
Γιά τόν ἑαυτό του πίστευε, ὅτι ἦταν ὁ "ἀταμάνος τοῦ Θεοῦ" καί γι' αὐτό ζητοῦσε ἀπό τόν Τσάρο τήν δικαιοδοσία πάνω στούς ἐχθρούς τῆς Πίστεως ("Νά μοῦ ἔδινες, Τσάρε - Ἀφέντη, ἐμένα τό ἐλεύθερο, κι ἐγώ σάν τόν Προφήτη Ἠλία θά τούς ξεμπέρδευα ὅλους σέ μία ὥρα μέσα"· "Ὁ Βίος...", σελ. 19).
Μαζί μέ τόν Ἀββακούμ κάηκε ζωντανός καί ὁ Διάκονος Θεόδωρος Ivanov, τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Μόσχας. Εἶχε συλληφθεῖ τό 1665 καί ἐξοριστεῖ μέ ἀπόφαση τῆς Συνόδου τοῦ 1666. Τό 1668 τόν ἐξόρισαν στό Πουστοζόρσκ, ὅπου ἔγραψε μία πραγματεία μέ τόν τίτλο, "Ἀπάντηση τῶν Ὀρθοδόξων ὑπερασπιστῶν τῆς θρησκείας γιά τό θέμα τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως καί ἄλλων δογμάτων".
Οἱ πρῶτοι πού ἀπέρριψαν τίς ἀποφάσεις τῆς Συνόδου τοῦ 1666 ἦσαν οἱ μοναχοί τῆς ἀκριτικῆς Μονῆς Σολόβκι, οἱ ὁποῖοι δέν δέχθηκαν τόν Ἡγούμενο πού διόρισε ὁ Τσάρος καί κατέστρεψαν τά νέα βιβλία. Ἡ ἀντίδραση τοῦ Τσάρου ὑπῆρξε δυναμική. Ἔστειλε στρατό καί μετά ἀπό πολιορκία 10 ἐτῶν! ἡ μονή καταλήφθηκε καί οἱ ἡγέτες τῆς στάσεως ἐκτε-λέστηκαν!
Στήν Μόσχα ἐξεγέρθηκε τό Σύναγμα Τιτώφ τῆς Τσαρικῆς Φρουρᾶς, ὑπό τόν Πρίγκιπα Σοβάνσκυ καί τόν καταδικασμένο ἀπό τήν Σύνοδο Νικήτα τόν Ἐρημίτη. Γιά τήν καταστολή τῆς ἐξεγέρσεως συγκλήθηκε στά Ἀνάκτορα Σύνοδος ὑπό τόν Πατριάρχη Νίκωνα, στήν ὁποία συμμετεῖχαν 14 Ἀρχιερεῖς, παρουσίᾳ τῆς Τσαρίνας Ναταλίας, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα. Ὅταν οἱ αὐλικοί πέτυχαν νά μεθύσουν τούς στασιαστές, οἱ ἡγέτες συνε-λήφθησαν, ὁ μοναχός Νικήτας ἀποκεφαλίστηκε καί οἱ μοναχοί πού συμμε-τεῖχαν ἐξορίστηκαν!
Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά τονιστεῖ ἡ κοινωνική πλευρά τοῦ κινήματος τῶν Παλαιοπίστων. "Ἑπόμενο ἦταν - γράφει ὁ Μ. Ἀλεξανδρό-πουλος - μιά καί ἡ πρωτοβουλία ἐρχόταν ἀπό τά πάνω, οἱ ἐκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις καί τά μέτρα πού παίρνονταν γιά τήν ἐπιβολή τους, νά μποῦν στή λαϊκή συνείδηση, ὅπως κι ὅλες οἱ ἄλλες δραστηριότητες τοῦ κρατικοῦ καταναγκασμοῦ, ἐξαιρετικά ὀξυμένες ἐκείνη τήν ἐποχή στή Ρωσία, ὅταν μέσα ἀπό τόν παλιό μεσαιωνικό κόσμο ἀνιχνεύονταν οἱ δρόμοι τῆς νέας ἐθνικῆς Ἱστορίας.
Ἡ ἀντίσταση τῶν λίγων στίς ἀρχές Κληρικῶν, ἀποχτοῦσε παλλαϊκό ἀντίλαλο καί οἱ ἡγέτες τοῦ ἀγώνα δέν ἄργησαν νά πάρουν, στή συνείδηση τῶν μαζῶν, διαστάσεις ἡρώων πού ἀγωνίζονταν γιά τά λαϊκά δίκαια. Στίς ἐξαιρετικά σκληρές συνθῆκες τῆς λαϊκῆς ζωῆς, τό ἀντιμεταρρυθμιστικό κίνημα ἔγινε πολύ γρήγορα μορφή διαμαρτυρίας τῆς μεγάλης μάζας τῶν πολυαρί-θμων δεινῶν πού τήν μάστιζαν, κι ἀκριβῶς ἡ διαμαρτυρία κατά τῆς ἀδικίας ἔγινε ἕνα ἀπό τά ἁδρότερα γνωρίσματα τοῦ κινήματος τῶν Παλαιοπίστων, σάν κοινωνικοῦ - πιά - φαινομένου. Γιά τόν λόγο αὐτό... γιά τίς κρατικές Ἀρχές οἱ αἱρετικοί ἦταν τό ἴδιο μέ τούς ἐπαναστάτες..." (Μ. Ἀλεξανδρόπουλου αὐτ. σελ. 19 - 20).
Τό 1669 κυκλοφόρησε ἡ φήμη, ὅτι πλησίαζε τό τέλος τοῦ κόσμου, φήμη πού διέδιδε ὁ φυλακισμένος στό Πουστόζερο Διάκονος Θεόδωρος. Κάποιοι καθώρισαν τήν συντέλεια τό 1674 καί ἄλλοι τό 1691 ἤ 1692. Ἡ ἰδέα τῆς συντέλειας ὡδήγησε πολλούς Παλαιοπίστους σέ ὁμαδική αὐτο-κτονία (τήν 6η Ἰανουαρίου 1679 κάηκαν στό Τομπόλσκ 1.700 ἄτομα· τήν 24η Ὀκτωβρίου περισσότεροι ἀπό 300 στό Τιοῦμεν· τό 1680 περίπου 5.000 στό Γιαροσλάβ· τήν 4η Μαρτίου 1687 ὁ μοναχός Ἰγνάτιος κάηκε μαζί μέ 2.700 ὀπαδούς του καί ὁ μοναχός Ποιμένας μέ περίπου 1.000).
Μόνον κατά τήν περίοδο 1672 - 1691 σκοτώθηκαν ἤ κάηκαν ζωντανοί ἀπό τά Τσαρικά στρατεύματα, περισσότεροι ἀπό 20.000 Παλαιό-πιστοι!
Ἀπό τούς Παλαιοπίστους δεύτερης γεννιᾶς, χαρακτηριστικός εἶναι ὁ Ἀνδρέας Denisov. Γεννήθηκε τό 1674 καί τό 1691 δημιούργησε τό δικό του ἡσυχαστήριο στήν κοιλάδα τοῦ ποταμοῦ Vyg, τό Vygovskaia Pustin. Μέχρι τό 1730 πού πέθανε, ἀντιμετώπισε πολλές δοκιμασίες, λιμούς καί ταλαιπωρίες καί ἀποδείχθηκε δεινός θεολόγος καί ἱκανός διπλωμάτης στίς διαπραγματεύσεις μέ τίς Ἀρχές. (B. Crummey, "The Old Believers and the world of Antichrist, the Vyg community and the Russian State, 1694 - 1855", ἔκδοσις University of wisconsin Press, 1970).
Τό 1800 ἕνα μέρος τῶν Παλαιοπίστων ἑνώθηκε μέ τήν Ρωσική Ἐκκλησία, διατηρῶντας τό λεγόμενο παλαιό τυπικό. Πρόκειται γιά τούς λεγομένους Γεντινόβερτσυ. Τό 1929 τό ὑπό τόν Μητροπ. Σέργιο Πατρια-ρχεῖο Μόσχας ἀποφάσισε τήν ἄρση τῶν κατά τῶν Παλαιοπίστων Ἀναθε-μάτων. Σύμφωνα μέ μία πηγή, παρόμοια ἀπόφαση πῆρε καί ἡ λεγομένη Νομαδική Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῶν Κατακομβῶν, τό 1928. Κάποιες κοινότητες Παλαιοπίστων στίς ΗΠΑ ἔχουν ὑπαχθεῖ στήν Ρωσική Ἐκκλη-σία τῆς Διασπορᾶς, διατηρῶντας τό τυπικό τους.
Πρακτικά, στήν καθημερινή ἐκκλησιαστική καί κοινωνική ζωή, οἱ Παλαιόπιστοι:
• Κάνουν τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ μέ τά δύο δάκτυλα·
• Ψάλλουν τό "Ἀλληλούϊα" δύο καί ὄχι τρεῖς φορές·
• Στήν Λειτουργία χρησιμοποιοῦν 7 μικρά πρόσφορα·
• Χρησιμοποιοῦν τά λειτουργικά βιβλία καί τίς μεταφράσεις τῆς Ἁγίας Γραφῆς κ.ἄ. ἐκκλησιαστικῶν ἔργων πού ὑπῆρχαν πρίν τήν μεταρρύ-θμιση τοῦ Πατριάρχου Νίκωνος·
• Δέχονται τό Βάπτισμα τῶν τριῶν καταδύσεων καί ὄχι τό ράντισμα πού ἐπιβλήθηκε ἀργότερα στήν ἐπίσημη Ρωσική Ἐκκλησία (τό 1818, κατά τήν βασιλεία Ἀλεξάνδρου Α')·
• Εἶναι ἀντι - Οἰκουμενιστές·
• Δέν χρησιμοποιοῦν πολυφωνική μουσική·
• Χρησιμοποιοῦν μόνον παλαιο-ρωσικές ἤ βυζαντινές εἰκόνες·
• Δέν γονατίζουν κατά τήν διάρκεια τῶν Ἀκολουθιῶν·
• Οἱ Ἀκολουθίες τους εἶναι 2 - 3 φορές μεγαλύτερες ἀπό ἐκείνες τῆς ἐπίσημης Ρωσικῆς Ἐκκλησίας·
• Στίς περισσότερες ὁμάδες οἱ ἄνδρες διατηροῦν γενειάδα·
• Κάποιες ὁμάδες χρησιμοποιοῦν μέσα στό ναό παραδοσιακές στολές καί σέ ὅλες γενικῶς οἱ γυναῖκες χρησιμοποιοῦν μακριά φορέματα καί καλύματα τῆς κεφαλῆς.
• Κάποιες ὁμάδες ἀπαγορεύουν τήν χρήση τσαγιοῦ καί καφέ, ἐνῶ ὅλες θεωροῦν τό κάπνισμα μεγάλη ἁμαρτία·
• Κάποιες ὁμάδες δέν συντρώγουν μέ ἄτομα ἄλλων ὁμολογιῶν, οὔτε χρησιμοποιοῦν τά εἴδη τους·
• Πρίν τήν Θεία Κοινωνία τηροῦν αὐστηρή νηστεία τουλάχιστον μιᾶς ἑβδομάδος·
• Μετά τήν Ἐξομολόγηση ἐπιβάλλουν μεγάλα ἐπιτίμια·
• Δέν ἀναγνωρίζουν τούς μετά τό 1666 Ἁγίους τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, ἐνῶ ἀναγνωρίζουν δικούς τους (ὅπως τόν Πρωθιερέα Ἀββακούμ).
Κάποιες ὁμάδες - τίς ὁποίες οἱ ἄλλοι Παλαιόπιστοι θεωροῦν αἱρε-τικές - διακρίνονται γιά τίς ἀκραῖες θέσεις τους: Οἱ Skoptzy εὐνουχίζουν τούς ἄνδρες καί κόβουν τά στήθη τῶν γυναικῶν (γιά νά διατηρήσουν ἠθική καθαρότητα!), οἱ Beguny δέν χρησιμοποιοῦν χρήματα, ταυτότητες καί διαβατήρια (διότι ἔχουν πάνω τους στήν σφραγίδα τοῦ Ἀντιχρίστου!) καί οἱ Duhobory ἀπορρίπτουν τό Τριαδικό Δόγμα!
Σήμερα οἱ Παλαιόπιστοι ἀριθμοῦν ἀπό 1. 000.000 - 10. 000. 000 περί-που μέλη καί εἶναι διηρημένοι σέ πολλές παρατάξεις. Εἶναι διασπασμένοι σέ δύο κυρίως κλάδους, αὐτούς πού δέχονται τό πρίν τό Σχίσμα τοῦ 1653 ἱερατεῖο (Πόποβτσυ) καί σ' αὐτούς πού δέν τό δέχονται (Μπεζ-πόποβτσυ).
Οἱ Πόποβτσυ δέχονται τήν Ἱερωσύνη καί τά ἑπτά Μυστήρια. Μέχρι τό 1853 δέν εἶχαν Ἐπίσκοπο, ἀλλά μόνον Ἱερεῖς πού εἶχαν φύγει ἀπό τό Πατριαρχεῖο. Οἱ Ἱερεῖς αὐτοί γίνονταν δεκτοί ἀπό τούς ἤδη ὑπάρχοντες Ἱερεῖς μέ ὁμολογία πίστεως καί ἀναμύρωση (μέ τό Ἅγιο Μῦρο πού εἶχε καθαγιάσει ὁ Πατριάρχης Μόσχας Ἰωσήφ, ὁ τελευταῖος Ὀρθόδοξος Πατρι-άρχης Ρωσίας γιά τούς Παλαιοπίστους).
Τό 1846 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σεράγιεβο Βοσνίας Ἀμβρόσιος (Popovich, 1791 - 1863), ἑνώθηκε μέ τήν ὁμάδα τῶν Πόποβτσυ πού εἶχαν κέντρο τήν Μονή Μπελοκρινίτσκι, τῆς περιοχῆς Τσερνοβίτσι τῆς Οὐκρανίας. Ὁ Ἀρχιεπ. Ἀμβρόσιος χειροτόνησε μόνος του Ἐπισκόπους καί ἔτσι δημι-ουργήθηκε ἡ Ἱεραρχία τῶν Μπελοκρινίτσκι. Τό 1853 ἀπό τήν ὁμάδα αὐτή ἱδρύθηκε Ἀρχιεπισκοπή στήν Μόσχα. Διάδοχος τοῦ ἀρχιεπ. Ἀμβροσίου ἦταν ὁ Μητροπ. Λεόντιος καί σημερινός ἡγέτης τῆς ὁμάδος ὁ Μητροπ. Μόσχας καί πάσης Ρωσίας Ἀδριανός. Ἐπισήμως ἡ ὁμάδα αὐτή ὀνομάζεται "Ρωσική Ὀρθόδοξος Παλαιοτυπική Ἐκκλησία - Russian Orthodox Old - Rite Church".
Ἡ ὑφ' ἑνός χειροτονία Ἐπι-σκόπου ἀπό τόν ἀρχιεπ. Ἀμβρόσιο προκάλεσε σχίσμα στούς Πόποβτσυ καί μία ὁμάδα Κληρικῶν καί πιστῶν δέν δέχθηκε τούς νέους Ἐπισκό-πους. Ἡ ὁμάδα αὐτή - Νοβοζι-μπνόβσκαγια ἀπέκτησε Ἱεραρχία ὅταν τό 1923 προσχώρησε στίς τάξεις της ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Σαράτωφ Νικόλαος (+ 1934), ὁ ὁποῖος ἔγινε δεκτός μέ ὁμολογία Πίστεως καί ἀναμύρωση! Λίγο ἀργότερα προσχώρησε καί ὁ Ἐπίσκοπος Στέφανος (+ 1937), ὁ ὁποῖος εἶχε χειροτονηθεῖ Ἐπίσκοπος τό 1929 ἀπό Κατακομβίτες Ἀρχιερεῖς τῶν Γεντινόβερτσυ. Ἀπό τούς δύο αὐτούς Ἀρχιερεῖς ἔχουν τήν διαδοχή οἱ σημερινοί Ἐπίσκοποι τῆς ὁμάδος αὐτῆς (ὁ Πατριάρχης Μόσχας καί πάσης Ρωσίας Ἀλέξανδρος καί οἱ Ἐπίσκοποι Κόμελ Ἰωσήφ, Μπασκιρίας Βαρνάβας, Κούρσκ Λεωνίδας καί Πέρμ Γερμανός).
Ἄλλη μεγάλη παράταξη τῶν Πόποβτσυ εἶναι τῶν Ὀνουρφιανῶν (ἀπό τόν Ἡγούμενο Ὀνούφριο τοῦ Νιζέγκοροντ).
Οἱ Μπέζποποβτσυ δέν δέχονται τήν Ἱερωσύνη καί κατά συνέπεια δέν ἔχουν Μυστήρια. Κύριος ἡγέτης τῶν Μπεζπόποβτσυ ὑπῆρξε ὁ αὐστηρός μοναχός Καπίτων.
Στήν Σιβηρία τόν Πρωθιερέα Ἀββακούμ διαδέχθηκε ὁ Ἀρμένιος Ἰωσήφ Ἰστομέν, ὁ ὁποῖος τελικά τό 1693 συμφιλιώθηκε μέ τό Πατρια-ρχεῖο, οἱ μαθητές του ὅμως Δομετιανός, Ἀβράμιος, Ἰάκωβος καί Βασίλειος ἀσπάσθηκαν τό διά πυρός βάπτισμα!
Τό 1770, μέ κέντρο τό Κοιμητήριο τῆς Μεταμ. Σωτῆρος Μόσχας, δημιουργήθηκε ἡ ὁμάδα Φεντοσέγιεφ. Ἄλλη ὁμάδα εἶναι ἐκείνη τῶν Πομεράνων ἤ Δανιηλιτῶν ("Pomeranian Old - Orthodox Church"), ἀπό τόν Δανιήλ Βίκουλιτς, οἱ ὁποῖοι δέν δέχονται τόν γάμο! Ἡ ὁμάδα τῶν Νεο - Πομόρτσυ δέχεται τόν γάμο, σέ ἀντίθεση μέ ἐκείνη τῶν Παλαιό - Πομόρτσυ πού τόν ἀπορρίπτει.
Τό α' μισό τοῦ 18ο αἰ. ἀποσχίσθηκε ἀπό τούς Πομεράνους ἤ Δανιη-λίτες, ἡ ὁμάδα τῶν Φιλιππιτῶν ἤ Λιποβάνων τῆς Μολδαβίας, ἀπό τόν Μοναχό Φίλιππο ("Lipovan Orthodox Old - Rite Church"), ἡ ὁποία δέν δέχεται τόν γάμο καί πρεσβεύει τήν αὐτοκαταστροφή καί τήν αὐτοπυρπόληση! (Ἀριθμοῦν 40.000 περίπου πιστούς, κυρίως στήν Οὐκρανία καί τήν Ρουμανική Μολδαβία).
Ἄλλες παρατάξεις τῶν Μπέζποποβσκυ εἶναι τῶν Θεοδοσιανῶν τῆς Πολωνίας (ἀπό τόν Θεοδόσιο Βασίλιεφ· ἀπορρίπτουν τόν γάμο), τῶν Κοσμιανῶν τοῦ Νίζνι Νόβγκοροντ, Γιαροσλάβ καί Κοστρόμας (ἀπό τόν Μοναχό Κοσμᾶ), τῶν ὁπαδῶν τῆς Σωτηρίας (οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνται ὅλα τά Μυστήρια καί δέχονται τήν αὐτοπυρπόληση) καί τῶν Παστουχοβιτῶν. (Βλ. "Μεγάλη Σοβιετική Ἐγκυκλοπαίδεια", ἔκδοσις 1981, τ. 26, σελ. 546).
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας τῆς Οὔφα (+ 1937), ἀπό τούς κύριους ἀντιπάλους τοῦ Σεργιανισμοῦ, εἶχε "ἰδιαίτερες" ἀπόψεις σχετικά μέ τό θέμα τῶν Ρώσων Παλαιοπίστων. Ἐπηρεασμένος ἀπό τόν Καθηγητή του στήν Θεολογική Ἀκαδημία τῆς Μόσχας N. Kapterev, θεωροῦσε ὅτι ἡ προ - ἐπαναστατική Ρωσική Ἐκκλησία εἶχε ὑποπέσει στήν "Νικωνιανή αἵρεση τοῦ Καισαρο-παπισμοῦ" ("Νικωνιανή" καί "Νικωνιανοί" ἀπό τόν Πατ-ριάρχη Μόσχας Νίκωνα, ἐπί τῆς Πρωθιεραρχίας τοῦ ὁποίου προκλήθηκε τό μεγάλο Σχίσμα τῶν Παλαιο-πίστων, τό 1653), ἡ ὁποία αἵρεση ὁδήγησε τελικά στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917, στούς Ἀνακαινιστές τῆς "Ζω-ντανῆς Ἐκκλησίας" καί στόν Σεργιανισμό. Συχνά ἀνα-φέροταν σέ "Νικωνιανούς" (γιά τό Πατριαρχεῖο Μόσχας) καί "παλαιο - Ὀρθοδόξους" (γιά τούς Παλαιοπίστους). Τό Σχίσμα τῶν Παλαιοπίστων δέν τό θεωροῦσε σχίσμα, ἀλλά δίκαιη ἀντίδραση κατά τῆς ὑποδουλώσεως τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας στήν αὐθαιρεσία τοῦ Τσάρου καί γι' αὐτό πίστευε ὅτι ἔπρεπε νά ἀρθοῦν τά ἐναντίον τους Ἀναθέματα!
Τόν Φεβρουάριο τοῦ 1917 - ἤδη Ἐπίσκοπος ἀπό τό 1907 - προήδρευσε στό Νίζνι Νόβγκοροντ τῆς Πανρωσικῆς Συνάξεως τῶν Yedinove-rtsy (τῶν Παλαιοπίστων πού εἶχαν ἑνωθεῖ μέ τήν ἐπίσημη Ἐκκλησία, διατηρῶντας τό τυπικό τους).
Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1917, ἐνῶ βρισκόταν στήν Μόσχα συμμετέχοντας στήν Πανρωσική Σύνοδο, τόν πλησίασε ὡς ἐκπρόσωπος τῆς ὁμάδος τῶν Παλαιοπίστων Belgopopovtsi (πού δέχονταν Κληρικούς πού εἶχαν ἀποσκιρτίσει ἀπό τήν ἐπίσημη Ρωσική Ἐκκλησία, ἀλλά δέν εἶχαν Ἱεραρχία), ὁ Λέβ Ἀλεξέγιεβιτς Molekhonov. Οἱ Παλαιόπιστοι τῆς ὁμάδος αὐτῆς ἤθελαν τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀνδρέα ὡς Ποιμενάρχη τους, ἀλλά ἡ "ἕνωση" αὐτή ἔπρεπε νά γίνει μέ συγκεκριμένο τρόπο.
"Θά προσερχόμουν - γράφει ὁ ἴδιος ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας - χωρίς ἄμφια στόν Ναό τους, ἐπί τῆς ὁδοῦ M. Andronievskia τῆς Μόσχας. Θά μέ ὑποδέχονταν μέ τήν ἐρώτηση, "ποιός εἶστε;" Θά ἀπαντοῦσα ἀρχικά ὅτι εἶμαι Ἐπίσκοπος τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καί στήν συνέχεια θά διάβαζα τό Σύμβολο τῆς Πίστεως καί τήν Ὁμολογία Πίστεως πού διαβάζουν ὅσοι χειροτονοῦνται Ἐπίσκοποι. Μετά θά ἔπρεπε νά χρίσω τόν ἑαυτό μου μέ τό Ἅγιο Μῦρο πού οἱ ἴδιοι ὀνόμαζαν "Πατριαρχικό" (Σ. Σ. ἀπό τόν Πατριάρχη Ἰωσήφ [1642 -1652], τόν τελευταῖο Πατριάρχη Μόσχας πού ἀναγνωρίζεται καί ἀπό τούς Ὀρθοδόξους Ρώσους καί τούς Παλαιοπίστους). Μέ αὐτό τόν τρόπο ἡ "πρόσληψή" μου θά εἶχε ὁλοκληρωθεῖ".
"Ὁ πνευματικός μου πατέρας - συνεχίζει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας - Ἀρχιεπίσκοπος Χαρκόβου Ἀντώνιος, γνώριζε τά πάντα σχετικά μέ τίς συνομιλίες αὐτές καί ὁ Πατριάρχης Τυχων ἦταν ἐνήμερος γιά καθετί. Καί οἱ δύο δέχονταν τίς προθέσεις μου".
Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1919 οἱ Παλιαόπιστοι Yedinovertsy ἐξέλεξαν τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀνδρέα Πρωθιεράρχη τους, μέ τόν τίτλο τοῦ Ἐπι-σκόπου Satkinsk. Οἱ διωγμοί τῶν Μπολσεβίκων πού ἀκολούθησαν, διέκοψαν τίς ἐπαφές μέ τούς Belgopopovtsi.
Τό 1925, ἐνῶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας ἦταν ἐξόριστος στό Askhabad, τόν πλησίασε ὡς ἐκπρόσωπος τῶν Παλαιοπίστων Belgopopovtsi ὁ Ἀρχιμανδρίτης Κλήμης καί ἐπανέφερε τό θέμα. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας συμφώνησε, ὑπό τόν ὅρο ὁ ἀρχιμ. Κλήμης νά χειροτονηθεῖ Ἐπί-σκοπος. "Ὁ Κλήμης - γράφει ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας - δέχθηκε ὅλους τούς ὅρους μου καί τήν 28. 8. 1925 καί οἱ δύο συμπροσευχηθήκαμε σέ μία γνήσια Ὀρθόδοξη, μή Καισαρο - Παπική Ἐκκλησία. Ἀπό τήν πλευρά μου ἐκπλή-ρωσα κάθε τι γιά τό ὁποῖο εἶχα εὐλογία ἀπό τόν Πατριάρχη Τύχωνα. Τήν 3. 9. 1925, μαζί μέ τόν Ἐπίσκοπο Ρουφῖνο, χειροτονήσαμε σέ Ἐπίσκοπο τόν ἀρχιμ. Κλήμη".
Τελικά τόσο ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας, ὅσο καί ὁ Ἐπίσκοπος Κλήμης, δέν ἔγιναν δεκτοί ἀπό τήν βάση τῆς ὁμάδος αὐτῆς καί ὁ τελευταῖος προσχώρησε στήν ὁμάδα τῶν Παλαιοπίστων Belokrinnitsky, ὅπου ἔγινε δεκτός μέ τόν βαθμό του (ἡ ὁμάδα αὐτή προέκυψε στά μέσα τοῦ 19ου αἰ. μία ὁμάδα Παλαιοπίστων, μέ κέντρο τήν Μονή Μπελοκρινίτσκι, τῆς περιοχῆς Τσερνοβίτσι τῆς Οὐκρανίας, ἀναγνώρισαν σάν ἡγέτη τους τόν Ἀρχιεπίσκοπο Βοσνίας Ἀμβρόσιο· τό 1853 ἀπό τήν ὁμάδα αὐτή ἱδρύθηκε Ἀρχιεπισκοπή στήν Μόσχα).
Σύμφωνα μέ μία πληροφορία, ὅταν ἔμαθε ὁ Τοποτηρητής τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μητροπ. Πέτρος τίς ἐξελίξεις αὐτές, ἔθεσε τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀνδρέα σέ ἀργία. Ἀργότερα, τό 1927, ὅταν ὁ βοηθός τοῦ τελευταίου Ἐπίσκοπος Ἀντώνιος τοῦ Ust Katavsky πῆγε στήν Μόσχα καί ἐρεύνησε τά ἀρχεῖα τῆς Συνόδου (πλέον Σεργιανιστικῆς), δέν βρέθηκε τέτοιο ἔγγραφο, ὅπως βεβαίωσε καί ὁ Γραμματέας της Ἐπίσκοπος Πιτιρίμ τοῦ Δημητρώφ ("Spravka", φ. 1799, 27. 10. 27). Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀνδρέας πάντως δέν ἔλαβε ὑπ' ὄψη του τήν ἀργία, πραγματική ἤ μή.
Τό 1926 ἐπέτρεψε ἀπό τήν ἐξορία καί ἐγκαταστάθηκε στήν Οὔφα. Τόν Ἰούλιο τοῦ ἴδιου ἔτους ὁ Μητροπ. Σέργιος, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Τοπορητητοῦ τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μητροπ. Πέτρου, ἔθεσε τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀνδρέα σέ ἀργία γιά τό ἴδιο θέμα. Καί τήν ἀργία αὐτή ὁ Ἀρχιεπίσκοπος δέν τήν ἔλαβε ὑπ' ὄψη του. Ἀντιθέτως, παρότρυνε τούς βοηθούς του Ἐπισκόπους Ἀντώνιο τοῦ Ust Katavsky (Milovidov) καί Πιτιρίμ τοῦ Νιζέγκοροντ (Ladygin, ἔπειτα Ἀρχιεπίσκοπο Γκλαζώφ, Μεγα-λόσχημο Πέτρο), νά διερευνήσουν τήν ὑπόθεση.
Ἡ ἔρευνα τοῦ ἐπ. Ἀντωνίου στήν Μόσχα ἀπέδειξε, ὅτι δέν ὑπῆρχε ἔγγραφο καταδίκης τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀνδρέου ἀπό τόν Μητροπ. Πέτρο. Ὁ ἐπ. Πιτιρίμ πῆγε στό Γιαροσλάβ καί συναντήθηκε μέ τόν Μητροπ. Ἀγαθάγγελο, ὁ ὁποῖος τοῦ συνέστησε νά ἐκδικασθεῖ τό θέμα ἀπό τούς πλησιέστερους πρός τήν Οὔφα Ἐπισκόπους, τό λιγώτερο τρεῖς. Ἡ σύσταση τοῦ Μητροπ. Ἀγαθαγγέλου ὑλοποιήθηκε τήν 3. 2. 1927, ὅταν οἱ Ἐπίσκοποι Ἀββακούμ τῆς Παλαιᾶς Οὔφα, Ἀντώνιος καί Πιτιρίμ συγκρότησαν ἐκκλησιαστικό δικαστήριο καί παρουσίᾳ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀνδρέα ἐκδίκασαν τήν ὑπόθεση. Ἡ ἀπόφαση τῶν τριῶν Ἀρχιερέων ὑπῆρξε ἀθωωτική καί παρουσιάσθηκε σέ Σύναξη Κλήρου καί λαοῦ τῆς Οὔφα, πού συγκλήθηκε ἀπό 3ης μέχρις 6η Φεβρουαρίου.