kirykos: ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός είναι ένας από τους επιφανέστερους Πατέρες και διδασκάλους του 8ου μ. Χ. αιώνος, αλλά και από τους σπουδαιότερους υμνογράφους. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τον αποκαλεί καλλικέλαδον και γοργογλυκόστροφον αηδόνα της του Χριστού αγίας Εκκλησίας. Τα κείμενά του περικλείουν όλη την δογματική θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Οι ύμνοι τους οποίους συνέθεσε, ψάλλονται μέχρι σήμερα στους Ιερούς Ναούς, και δημιουργούν κατάνυξη και πνευματική αγαλλίαση.

Ο Άγιος ήκμασε μεταξύ των ετών 676 - 754 ή 787). Ορφάνεψε νωρίς από μητέρα, και ο πατέρας του Σέργιος ανέθεσε την διαπαιδαγώγησή του, καθώς και του αδελφού του, σε έναν ευλαβέστατο και σοφότατο μοναχό, τον Κοσμά, τον οποίον συνάντησε κάποτε στο σκλαβοπάζαρο, της Δαμασκού Πιθανότατα, όπου επωλείτο ως δούλος. Του έκανε δέ εντύπωση το ότι τον είδε θλιμμένο και δακρυσμένο, και γι’ αυτό τον ρώτησε, γιατί στενοχωρείται αφού ούτως ή άλλως επέλεξε την στενή και τεθλιμμένη οδό της μοναχικής ζωής. Εκείνος απάντησε ότι θλίβεται όχι γιατί αιχμαλωτίσθηκε, αλλά γιατί δεν του δινόταν η ευκαιρία να καλλιεργήση και να αυξήση το τάλαντο που του έδωσε ο Θεός. Και πιο συγκεκριμένα, γιατί δεν μπορούσε να αξιοποιήσει το διδασκαλικό του χάρισμα, ώστε να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις τις οποίες κατείχε. Τότε ο Σέργιος γεμάτος χαρά, επειδή βρήκε αυτό που ζητούσε, τον ελευθέρωσε, και του ανέθεσε την διαπαιδαγώγηση των παιδιών του. Έτσι ο Ιωάννης «διδάχθηκε αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία, ρητορική, διαλεκτική και ηθική κατά Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ακολούθως δέ θεολογία».

Ο πατέρας του τότε στην Δαμασκό, κατείχε το αξίωμα του λογοθέτου, στην κυβέρνηση του χαλίφου Άχμετ - ελ - Μαλέκ. Η θέση αυτή αντιστοιχεί προς εκείνη του Υπουργού επί των υποθέσεων του υποδούλου χριστιανικού πληθυσμού, και ιδίως επί της κατανομής των φόρων. Μετά τον θάνατο του πατέρα του Σεργίου, ο Ιωάννης έλαβε το αξίωμα του πρωτοσυμβούλου, περίπου σάν εκείνο του πατέρα του, και διακρίθηκε σε αυτό.

Κατά την πρώτη περίοδο της εικονομαχίας (717 Μ. Χ. και εξής), μεταξύ των υπερασπιστών των Ιερών Εικόνων, ξεχώρισε και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Επειδή την εποχή της διοικητικής δράσεώς του η εικονομαχία ήταν στο απόγειό της, ο Όσιος πατήρ συμμετείχε στον «διάλογο» που είχε αναπτυχθεί περί το ζήτημα αυτό. Έγραφε λοιπόν επιστολές υπέρ των αγίων εικόνων. Ο αυτοκράτωρ της Κωνσταντινουπόλεως, Λέων Γ, μην έχοντας άλλον τρόπο να αντιμετωπίσει τις εμπεριστατωμένες επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, τον συκοφαντεί στον χαλίφη της Δαμασκού, ως προδότη. Συγκεκριμένα ο Λέοντας φρόντισε να φτάσει στα χέρια του χαλίφη, χαλκευμένη επιστολή, την οποία υποτίθεται πως είχε γράψει ο Άγιος Ιωάννης, στην οποία προέτρεπε τον αυτοκράτορα να επιτεθεί με τα στρατεύματά του στον χαλίφη. Ο χαλίφης τότε, χωρίς να εξετάσει το βάσιμο ή μη των κατηγοριών, διέταξε να κοπεί το δεξιό χέρι του Αγίου.

Αφού εκτέθηκε δημόσια το κομμένο χέρι, οι φίλοι του Αγίου, παρακάλεσαν τον χαλίφη, να το πάρουν και να το ενταφιάσουν. Αυτός τους το έδωσε, και εκείνοι το έδωσαν στον Άγιο Ιωάννη. Ο Άγιος το έθεσε στην εικόνα της Δεξιοκρατούσας Θεοτόκου, και προσευχόταν όλη εκείνη την νύκτα με θέρμη, παρακαλώντας Την να τον θεραπεύσει. Της έδινε μάλιστα και την υπόσχεση να γράψει ύμνους για τον Υιό της και για την ίδια. Το επόμενο πρωί όταν ξύπνησε, το χέρι του είχε κολλήσει θαυματουργικά, οπότε ο Άγιος ομολόγησε στον χαλίφη και σε όλους το θαύμα που έζησε. Ο Όσιος έβαλε επάνω στην εικόνα μία ασημένια παλάμη (ακριβώς όπως τα τάματα που βλέπουμε και σήμερα σε διάφορες άγιες εικόνες), με αποτέλεσμα η θαυματουργός εκείνη Εικόνα, να ονομασθεί Παναγία η «Τριχερούσα». Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κράτησε την υπόσχεσή του, και έγραψε έκτοτε πολλούς ύμνους, και μάλιστα πρώτο από όλα, το γνωστότατο πρώτο τροπάριο του Αναστασίμου κανόνος του Α. ήχου, το οποίον και υπενύσσεται το θαύμα της θεραπείας του χεριού του από την Θεοτόκο, (Σου η τροπαιούχος δεξιά).

Παραλλήλως συνέχισε και να αντιστέκεται στην εικονομαχία. Μοίρασε τα υπάρχοντά του στους φτωχούς, και αναχώρησε στην Μονή του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη, παίρνοντας μαζί του και την θαυματουργό εικόνα της Παναγίας. Εκεί εκάρη μοναχός.

Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και ο αδελφός του Κοσμάς ο μελωδός (θετός γιός του Σεργίου), ο μετέπειτα Επίσκοπος Μαϊουμά. Στο Μοναστήρι, ο Γέροντάς του, «αποβλέποντας στην καταπολέμηση του εγωϊσμού του, τον οποίο προφανώς θα είχε ο Ιωάννης, λόγω της παιδείας και του κοσμικού αξιώματός του, του απαγόρευσε να γράφη». Παρά ταύτα, μετά από παράκληση συμμοναστού του, συνέθεσε τον ύμνο «πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα», τον οποίο ψάλλουμε στην ακολουθία της κηδείας. Το περιστατικό αυτό έγινε δυστυχώς η αιτία να εκδιωχθή από το Μοναστήρι. Στην συνέχεια όμως, μετά από επέμβαση – εμφάνηση της Θεοτόκου στον ηγούμενο, επέστρεψε, και του επετράπη να συγγράφη. Ξανάγραψε τότε για την τιμή των ιερών εικόνων, αντικρούοντας την αίρεση των εικονομάχων, αλλά και άλλες θεολογικές μελέτες.

Παράλληλα ασχολήθηκε με την σύνθεση ύμνων και κυρίως ασματικών Κανόνων στις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές. Μαζί με τον αδελφό του Κοσμά «εκόσμησαν, εχαρίτωσαν και κατεγλύκαναν τας μεγάλας Δεσποτικάς και Θεομητορικάς εορτάς με τους ασματικούς αυτών Κανόνας και με τα μελίρρυτα και νεκταρώδη μέλη, εμπνεόμενοι υπό της χάριτος και ενεργείας του Αγίου Πνεύματος, προς χαράν και ευφροσύνην πνευματικήν των ψαλλόντων, αναγινωσκόντων και ακουόντων αυτούς Χριστιανών».

Στο σημείο αυτό νομίζω ότι θα ήταν καλό να δούμε, με την βοήθεια του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, το τί είναι οι ασματικοί Κανόνες. Κατ’ αρχάς, Κανών είναι κυρίως το ξύλο, που ονομάζεται κανόνιον ή πήχυς και το οποίο μεταχειρίζονται οι τεχνίτες για να ισιάζουν τα ξύλα ή τις πέτρες ή και άλλα υλικά, με τα οποία δουλεύουν. Βάζουν τον πήχην και εάν είναι στραβά τα ισιάζουν. Από αυτό δέ μεταφορικά ονομάζονται Κανόνες και οι αποφάσεις των Αποστόλων, των Τοπικών και Οικουμενικών Συνόδων και των Αγίων Πατέρων. Κανόνες επίσης ονομάζονται και τα συγκεκριμένα άσματα, επειδή κάθε Κανόνας έχει ορισμένο μέτρο, και δεν βγαίνει έξω από αυτό. Κάθε Κανόνας περιέχει εννέα ωδές. Ωδή, σύμφωνα με τον Μ. Βασίλειο, είναι «φωνή μουσική και εναρμόνιος που προφέρεται με το στόμα, χωρίς την συνοδεία κάποιου οργάνου». Ονομάζεται ωδή από του άδω, που σημαίνει ψάλλω. Οι εβραίοι, στην Παλαιά Διαθήκη έψαλλαν με την συνοδεία οργάνου. Από τότε που ο Θεός απέβαλε τα όργανα των εβραίων, καθώς είπε διά του Προφήτου Αμώς “απόστησον απ’ εμού ήχον ωδών σου, και ψαλμόν οργάνων σου ουκ ακούσομαι”, εμείς οι Χριστιανοί, διά φωνής μόνης αναφέρομεν τους ύμνους μας εις τον Θεόν». «Οι ωδές είναι εννέα, διότι ο έννατος αριθμός είναι το μεγαλύτερο μέτρο ανάμεσα στους αριθμούς. Οι μονάδες, οι δεκάδες και οι χιλιάδες μέχρι το εννέα προχωρούν, οι άλλοι δέ αριθμοί είναι σύνθεση και ανακύκληση των εννέα αυτών αριθμών. Οι εννέα ωδές δηλώνουν τα εννέα τάγματα των Αγγέλων, αφού στην ουράνια ιεραρχία εννέα είναι τα τάγματα, εκ των οποίων κάθε τάγμα αναφέρει ύμνο στον Θεό. Ο αριθμός εννέα είναι και τύπος συμβολικός της Αγίας Τριάδος, επειδή ο έννατος αριθμός τριπλήν τριάδα περιέχει» (Εορτοδρόμιον, Εκδ. Σπανός, σελ. ιθ’).

Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό, που συνέβη ανάμεσα στους δύο αδελφούς, τον άγιο Ιωάννη, δηλαδή, και τον αδελφό του άγιο Κοσμά, με αφορμή την συγγραφή και από τους δύο ασματικών Κανόνων για την λαμπροφόρο εορτή της Αναστάσεως του Κυρίου. Το αναφέρουμε επειδή φανερώνει το αυθεντικό εκκλησιαστικό ήθος. Ο Κοσμάς έγραψε τον ασματικό του Κανόνα σε ήχο β’ (”Δεύτε λαοί άσωμεν”) και τον διάβασε στον Ιωάννη, ο οποίος τον επήνεσε. Στην συνέχεια διάβασε και ο Ιωάννης τον δικό του Κανόνα, που είναι ο γνωστός μας, σε ήχο πρώτο. Όταν έφθασε στο τροπάριο «νύν πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γή και τα καταχθόνια», «τότε ο θείος Κοσμάς υπερθαυμάσας και εκπλαγείς, «και σύ έφη, αδελφέ Ιωάννη, όλον το πάν εις τα τρία ταύτα συμπεριέλαβες, και ουδέν αφήκες έξωθεν. ήττημαι γουν εγώ, και την ήτταν ομολογώ’ όθεν ο μεν σός κανών εχέτω τα πρωτεία και αριστεία, και ψαλλέσθω δημοσίως εν ταις του Χριστού Εκκλησίαις, ο δε εμός εν σκότει και γωνία γενέσθω ως μη εν φωτί άξιος, διά τε τα νοήματα και δια τε τον πενθικόν και κλαυθμηρόν ήχον, καθ’ον εμελοποίηθη, ανάρμοστον πάντη όντα εν τη λαμπροτάτη και κοσμοχαρμοσύνω ημέρα της του Κυρίου Αναστάσεως». Αξίζει δηλ. ο δικός σου Κανών να ψάλλεται, επειδή είναι γεμάτος φώς, ενώ ο δικός μου αξίζει να μείνη στην γωνία και στο σκότος, και για τον πενθηρόν και κλαυθμηρόν ήχον....