ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ: ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΟΝ ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΙΣ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ 2009
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΟΠΩΣ ΠΑΡΑΔΙΔΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΠΑΤΕΡΑΣ
(ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΙΣ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΚΑΙ ΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΘΕΜΑ. ΠΡΟΗΓΗΘΗ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ: ΠΕΡΙ ΑΓΓΕΛΩΝ, ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΘΩΝ, Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ, ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ. Η ΕΦΕΤΕΙΝΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΣ ΕΙΝΑΙ: ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ)
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Το μυστήριο του Βαπτίσματος
Αρχή και κέντρο όλων των μυστηρίων της Εκκλησίας μας είναι το Άγιο Βάπτισμα, διότι με αυτό ο άνθρωπος γίνεται χριστιανός, μέλος της Εκκλησίας του Χριστού.
Το μυστήριο του βαπτίσματος μας παραδόθηκε από τον ίδιο το Χριστό. Ο Ίδιος βαπτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Επίσης, ο Ιησούς Χριστός, όταν συναντήθηκε με τους Αποστόλους μετά την Ανάστασή Του, τους έδωσε την εντολή λέγοντάς τους: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Ὑιοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αὐτούς τηρεῖν πάντα ὅσα ἐνετειλάμην ὑμῖν». (Ματθ. 28,19) Ο Κύριος συνομιλώντας με το Φαρισαίο Νικόδημο του είπε: «Ἐάν μή τις γεννηθῆ ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ».
Η Εκκλησία ως το ζωντανό σώμα του ζώντος Χριστού, συνεχίζει να εφαρμόζει την εντολή του ιδρυτού της, επιτελώντας τη διδασκαλία και το βάπτισμα ως είσοδο σε αυτήν. Κανείς δεν μπορεί να κοινωνήσει, να παντρευτεί, να συμμετέχει σε κανένα από τα μυστήρια της Ορθόδοξης εκκλησίας αν δεν είναι βαπτισμένος και μυρωμένος.
Το Βάπτισμα είναι μυστήριο το οποίο μας αναγεννά και μας απαλλάσσει από το προπατορικό αμάρτημα. Αυτή η αναγέννηση είναι μέσα στο σχέδιο της αγάπης του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου. Με το Βάπτισμα ο ίδιος ο Χριστός αναπλάθει τον άνθρωπο, δίνοντάς του τη δική του θεία μορφή, όπως ένας τεχνίτης φτιάχνει από την αρχή έναν ανδριάντα που έχασε τη μορφή του.
Η λέξη βαπτίζω ή καταδύω σημαίνει βουτώ, βυθίζω, καταβυθίζω, κατεβαίνω κάτω από την επιφάνεια του νερού ή της θάλασσας. Η πλήρης κάλυψη του βαπτιζομένου μέσα στο αγιασμένο νερό του βαπτίσματος και η ανάδυσή του εικονίζει και πραγματοποιεί τη συμμετοχή του στο θάνατο και στην ένδοξη ανάσταση του Σωτήρος μας Ιησού Χριστού. 2. Νηπιοβαπτισμός:
Στην πρώτη χριστιανική εποχή, οι άνθρωποι βαπτίζονταν μεγάλοι. Έτσι γίνεται και σήμερα, σε όσους μεγαλώνοντας άκουσαν για το Χριστό και επιθυμούν να γίνουν μέλη της Εκκλησίας, ενώ ανήκαν σε άλλη θρησκεία. Από την αρχή υπήρχε και η βάπτιση μικρών παιδιών, όταν οι γονείς τους ήταν ήδη χριστιανοί.
Ως θεσμός στην Εκκλησία, ο νηπιοβαπτισμός γενικεύθηκε τον 6ο αιώνα, σε μια προσπάθεια η πνευματική αναγέννηση να ταυτιστεί με τη φυσική γέννηση. Σ’ αυτό βοήθησε και η εντολή του Χριστού «ἄφετε τά παιδία ἔρχεσθαι πρός με» αλλά και η αντίληψη ότι τα παιδιά δεν πρέπει να πεθαίνουν αβάπτιστα. Η θεολογική ερμηνεία λέει ότι η θέληση του ανθρώπου δεν είναι εμπόδιο στο βάπτισμα, αφού η δημιουργία είναι αποκλειστικό έργο της βούλησης του Θεού.
Έτσι, ενώ στους μεγάλους η κατήχηση (η μύηση στη διδασκαλία και στη ζωή του Χριστού) προηγείται του βαπτίσματος, στους μικρούς γίνεται μετά το βάπτισμα. Γι’ αυτό και απευθύνεται κυρίως στους γονείς. Αυτοί θα καθοδηγήσουν το παιδί στην πίστη μαζί με τον ανάδοχο.
3. Ανάδοχος: Ο ανάδοχος (νονός) δεν αναλαμβάνει μία πράξη ανάγκης, αλλά ένα έργο ευθύνης, πίστης και αγωγής. Η Εκκλησία του εμπιστεύεται να μορφώσει πνευματικά ένα μέλος της. Ο ιερός Χρυσόστομος ονομάζει τους αναδόχους πνευματικούς πατέρες γιατί «παραινούν, συμβουλεύουν, διορθώνουν, πατρική φιλοστοργίαν επιδεικνύουν».
Β. ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ:
1.Κολυμβήθρα:
Η κολυμβήθρα είναι το σκεύος που χρησιμοποιείται για τη βάπτιση, δηλαδή για την ολόσωμη κατάδυση των βαπτιζομένων. Παλιότερα σήμαινε τον τόπο για κολύμβηση.
2.Νερό:
Το νερό συνδέθηκε και ταυτίστηκε με το βάπτισμα, έτσι ώστε να μιλάμε για το μυστήριο του ύδατος. Η ίδια η λέξη βαπτίζω σημαίνει βυθίζω μέσα στο νερό. Στην Καινή Διαθήκη το βάπτισμα ονομάζεται και λουτρό του ύδατος, ενώ στην Παλαιά Διαθήκη ο προφήτης Ησαΐας μιλά για την κάθαρση της ψυχής με το νερό. Στην πράξη της Εκκλησίας το βάπτισμα γίνεται όπου υπάρχει νερό. Ο ίδιος ο Κύριος βαπτίστηκε στα νερά του Ιορδάνη ποταμού.
Το νερό θεωρείται σύμβολο αναγέννησης και σωτηρίας. Είναι σύμβολο της ταφής, του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού. Επίσης προβάλλει ως σύμβολο α) καθαρμού, β) ζωής και γονιμότητας και γ) θανάτου και καταστροφής:
α) Το νερό θεωρείται ως αρχή των όντων, ως το καλύτερο από τα στοιχεία του κόσμου, το πιο κοινό, προσιτό και εύχρηστο, το οποίο έχει τη φυσική ιδιότητα να καθαρίζει. Στο χριστιανικό βάπτισμα έχει μια νέα διάσταση και σημασία , αφού το νερό δεν περιορίζεται μόνο στη σωματική κάθαρση, αλλά επεκτείνεται και στην ψυχική.
β) Το νερό είναι επίσης σύμβολο της ζωής, διότι ταυτίζεται με τη ζωή. Τα πάντα εξαρτώνται από το νερό: «ὕδωρ τήν γῆν βαστάζει», λέγει ο άγιος Ιππόλυτος, «χλοοποιόν και ζωοποιόν ἐστι τό ὕδωρ» τονίζει ο άγιος Κύριλλος. Αντιπροσωπεύει την ίδια τη δημιουργία του κόσμου. Όπως στην πρώτη δημιουργία από το νερό ξεπήδησε η ζωή, έτσι και στο βάπτισμα με τη δύναμη του Πνεύματος το νερό αποκτά ξανά τη λυτρωτική του σημασία και χαρίζει τη νέα εν Χριστώ ζωή.
γ) Το νερό του κατακλυσμού με το οποίο ο Θεός κατέπνιξε την κοσμική αμαρτία είναι τύπος του βαπτίσματος, διότι τότε το νερό «τήν ἀνθρωπείαν φύσιν ἐθανάτωσεν» και τώρα «τούς θανόντας ἐζωοποίησεν» και «ἐπαποπνίγει τούς ἀπειθοῦντας δαίμονας» ενώνοντας τους πιστούς με τη νέα κιβωτό, την Εκκλησία.
Ο Ιορδάνης ποταμός, δεχόμενος στα νερά του τον ίδιο το Χριστό, διεσκόρπισε τη χάρη του βαπτίσματος σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Το νερό, έξω από το Χριστό και το Άγιο Πνεύμα, είναι ένα απλό φυσικό στοιχείο. Με τη χάρη όμως του Αγίου Πνεύματος μπορεί να κάνει τα πάντα. Γίνεται μέσο ψυχικού καθαρμού, το ύδωρ της ζωής, το σωτήριον ύδωρ.
3.Επορκιστό έλαιο:
Είναι το λάδι με το οποίο ο φωτιζόμενος χρίεται από τον ιερέα σε συγκεκριμένα σημεία του σώματός του (μάτια, μύτη, στόμα, αυτιά, στήθος και πλάτη, χέρια και πόδια). Επάλειψη με το έλαιο κάνει και ο ανάδοχος. Λέγεται επορκιστό λόγω του εξορκιστικού του χαρακτήρα. Σημαίνει το έλεος και τη χάρη του Θεού καθώς και τη δύναμη που λαμβάνει ο νεοφώτιστος ενόψει των πνευματικών του αγώνων για τη σωτηρία του. Η επάλειψη όλου του σώματος συμβολίζει την ανάπλαση και την αναδημιουργία του ανθρώπου δια του βαπτίσματος.
Χρησιμοποιείται για τους εξής λόγους: Ως φυσικό στοιχείο θεωρείται θεραπευτικό φάρμακο. Ακόμα και οι απόστολοι χρησιμοποιούσαν το λάδι για τη θεραπεία ασθενών. Ο καλός Σαμαρείτης έδεσε τα τραύματα του αγνώστου χύνοντας λάδι και κρασί. Όπως θεραπεύει τις σωματικές πληγές, έτσι και με τη δύναμη του Θεού αποκτά χάρη και δύναμη να καθαρίζει τα ίχνη των αμαρτημάτων αλλά και να απομακρύνει τις αόρατες δυνάμεις του πονηρού. Είναι φυσική πηγή φωτός και χαράς. ΄Έτσι το βάπτισμα είναι το κατεξοχήν μυστήριο του φωτός, αφού ο φωτιζόμενος περνά από το σκότος του διαβόλου στο φως του Χριστού. Είναι σύμβολο της συμφιλίωσης, της ειρήνης και του ελέους του Θεού, όπως ο κλάδος της ελιάς που έφερε το περιστέρι μετά τον κατακλυσμό του Νώε ως δείγμα της άπειρης χρηστότητας του Θεού. Στην αρχαιότητα το λάδι ήταν τονωτικό μέσο των αθλητών. Έτσι και στο βάπτισμα ο φωτιζόμενος ως πνευματικός αθλητής αλείφεται σ’ όλο του το σώμα για να το θωρακίσει από τα βέλη του πονηρού. Θεωρείται σύμβολο του πλούτου του Χριστού. Ο άνθρωπος κόβεται από την «αγριέλαιο» της αμαρτίας και μπολιάζεται με την «καλλιέλαιο» του Χριστού.
4.Σταυρός:
Ο σταυρός που δίδεται στο νεοφώτιστο είναι η σφραγίδα του Χριστού και συμβολίζει το πνεύμα της θυσίας και της αυταπάρνησης που χαρακτηρίζει τη χριστιανική ζωή. Φορώντας το σταυρό στο λαιμό ο νεοφώτιστος εκφράζει το «ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν ... ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ».
5.Λαμπάδα:
Η λαμπάδα είναι σύμβολο του φωτισμού του Χριστού, τον οποίο στο εξής θα πρέπει να σκορπίζει στον κόσμο ο νεοφώτιστος με την παρουσία και τη ζωή του, αποδεικνύοντας το «οὕτω λαμψάτω τό φῶς ἡμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων...».
6.Ενδύματα:
Τα λευκά ενδύματα, λέγονται αλλιώς και εμφώτια. Συμβολίζουν τη λαμπρότητα της ψυχής, τον εσωτερικό φωτισμό, το φως και το κάλλος του Χριστού που ενδύθηκε ο νεοφώτιστος. Σύμφωνα με τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης, ο βαπτισμένος φορά στο κεφάλι κουκούλα ως περικεφαλαία και σκέπη του Θεού και φυλακή των αισθητηρίων που τα περισσότερα βρίσκονται στο κεφάλι. Κατόπιν φορεί χιτώνα λευκό εις τύπον του θείου φωτός και της αγγελικής καθαρότητος.
7.Μύρο:
Με το άγιο μύρο σφραγίζεται ο πιστός μετά το βάπτισμα στα ίδια σημεία του σώματός του, όπως έγινε και με το έλαιο, για να λάβει τη δωρεά του αγίου Πνεύματος. Το δοχείο που κρατά το μύρο λέγεται αλάβαστρο εις τύπον «τοῦ ἐκχυθέντος τ± κεφαλ± τοῦ Ἰησοῦ παρά τῆς πόρνης μύρου».
8.Ψαλίδι κουράς:
Το ψαλίδι χρησιμοποιείται για την κουρά των μαλλιών των νεοφωτίστων. Μια πράξη που συμβολίζει τη θυσία, την υπακοή και την αφοσίωση στο Θεό. Η κουρά των νεοφώτιστων ανήκει στο Θεό, γι’ αυτό και δεν πετάγεται όπου τύχει, αλλά σε ιερό μέρος.
Γ. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ
Το μυστήριο του Βαπτίσματος έχει τρία στάδια: iv. Προετοιμασία για το Βάπτισμα. v. Η Τελετή της Βάπτισης. vi. Μεταβαπτισματικές τελετές
i.Προετοιμασία για το Βάπτισμα: Ευχή εις το ποιήσαι κατηχούμενον. Αφορκισμοί (εξορκισμοί). Ευχή μετά το ποιήσαι κατηχούμενον. Απόταξη. Σύνταξη. Ομολογία. Απόλυση
ii.Η Τελετή της Βάπτισης:Έναρξη. Ευχή καθαγιασμού του ύδατος.Ευλογία επορκιστού ελαίου. Χρίση με επορκιστό έλαιο. Βάπτιση. Χρίσμα. Ένδυση. Επίδοση σταυρού και λαμπάδας. Κύκλος γύρω από την κολυμβήθρα. Αναγνώσματα
iii.Μεταβαπτισματικές τελετές: Απόλουση. Τριχοκουρία. Εκτενής. Απόλυση του Βαπτίσματος
![[info]](../../../img/userinfo.gif){kind=small}
kirykos) wrote,
