Ἀπό τήν τρίτη Κυριακή τοῦ Φεβρουαρίου ἀρχίζει ἐφέτος τό Τριώδιον. Μία ἐκκλησιαστική περίοδος δέκα ἑβδομάδων, πού ξεκινᾶ ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου καί φθάνει μέχρι καί τό Μέγα Σάββατον. Μέσα στήν περίοδο αὐτή περιλαμβάνεται καί ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή καθώς καί ἡ ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάς.
Ἡ ὀνομασία Τριώδιον ὀφείλεται στό ὅτι στίς ἱερές Ἀκολουθίες πού τελοῦνται κάθε μέρα τό πρωί στούς ἱερούς Ναούς μας κατά τό διάστημα αὐτό, τά τροπάρια τοῦ Κανόνος τίς περισσότερες φορές εἶναι σέ τρεῖς ὁμάδες, τρεῖς ὠδές, ἐνῶ τόν ἄλλο καιρό εἶναι σέ ὀκτώ ὁμάδες, ὀκτώ ὠδές. Τό βιβλίο πού περιέχει ὅλες τίς ἱερές Ἀκολουθίες τῶν ἡμερῶν αὐτῶν ὀνομάζεται Τριώδιον καί ἀπό αὐτό πῆρε τήν ὀνομασία της καί ὅλη ἡ περίοδος.
Τό Τριώδιον εἶναι ἡ πλέον κατανυκτική περίοδος τῆς λειτουργικῆς μας ζωῆς. Τελοῦνται κατ' αὐτό Ἀκολουθίες πού βοηθοῦν τήν ψυχή μας νά συναισθανθῆ τήν κατάστασί της, νά πονέση γιά τήν ἁμαρτωλότητά της καί νά καταφύγη μετανοημένη καί ταπεινή στό πέλαγος τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ.
Μέγα Ἀπόδειπνον, "Χαιρετισμοί" τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, Κατανυκτικοί Ἑσπερινοί, Προηγιασμένες θεῖες Λειτουργίες, Λειτουργίες τοῦ Μεγάλου Βασιλείου τίς πέντε ἐν συνεχεία Κυριακές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καί πρό πάντων οἱ Ἀκολουθίες τοῦ Νυμφίου καί τῶν σεπτῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου. Ὅλα συγκινητικά, ὅλα βοηθητικά γιά τήν μετάνοιά μας καί γιά τήν ἀνύψωσι τῆς ψυχῆς μας ἀπό τά χαμηλά, τά κοσμικά καί ἁμαρτωλά.
Οἱ θαυμάσιοι ἱεροί ὕμνοι τῆς περιόδου αὐτῆς, ἔργα ἁγίων ὑμνογράφων, καί τά ἐπιλεγμένα Ἀναγνώσματα ἀπό τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη δημιουργοῦν στούς Ναούς μας καί στήν καρδιά μας ἅγια καί ἱερή ἀτμόσφαιρα.
Ἄν θά θέλαμε μέ λίγες λέξεις νά χαρακτηρίσουμε τό πνεῦμα τοῦ Τριωδίου, δέν θά βρίσκαμε καλύτερες ἀπό αὐτές μέ τίς ὁποῖες ἀρχίζει ἕνας ὕμνος αὐτῶν τῶν ἡμερῶν: "Μετανοίας ὁ καιρός καί δεήσεως ὥρα", γράφει ὁ ἐμπνευσμένος ἱερός ὑμνωδός. Αὐτός δηλαδή ὁ καιρός, αὐτή ἡ περίοδος, εἶναι καιρός μετανοίας καί προσευχής.
Μετάνοια πρῶτα. Θά μᾶς τό θυμίσουν συγκλονιστικά ἡ παραβολή τοῦ Ἀσώτου καί τό παράδειγμα τῆς ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας. Μετάνοια. Ἀλλαγή δηλαδή νοῦ, νοοτροπίας, σκέψεων, ἐπιθυμιῶν καί λόγων. Νά μή στριφογυρίζουν μέσα μας λογισμοί καί πόθοι ἀκάθαρτοι καί ἁμαρτωλοί. Νά μή κυριεύουν τόν νοῦ μας ἐγωιστικές καί ἀλαζονικές σκέψεις σάν ἐκεῖνες τοῦ Φαρισαίου τῆς Παραβολῆς. Νά μή βρίσκη τόπο μέσα μας ὁ δαίμονας τῆς κατακρίσεως, τῆς φλυαρίας καί ἀργολογίας, τῆς ἀρχομανίας καί περιεργείας, ὅπως μᾶς θυμίζει ἡ κατανυκτική εὐχή τοῦ ὁσίου Ἐφραίμ, πού ἀκούεται τίς μέρες αὐτές. Νά μήν ἔχη θέσι στήν ζωή μας ἡ ἁμαρτία μέ κάθε της μορφή.
Ἀντιθέτως νά γεμίζη ὁ νοῦς μας μέ ἅγιες καί καθαρές σκέψεις, μέ ἀγαπητική διάθεσι πρός τόν Θεό καί τούς συνανθρώπους μας. Νά παύσουν τά μάτια μας νά στρέφωνται πρός τήν ἁμαρτία, πρός τήν ματαιότητα. Νά παρακαλοῦμε τόν θεό ὅπως ὁ ἱερός Ψαλμωδός λέγοντας "ἀπόστρεψον τούς ὀφθαλμούς μου τοῦ μή ἰδεῖν ματαιότητα" (Ψαλ. ριη' [118] 37). Νά μᾶς βοηθῆ γιά νά μή μᾶς ἑλκύουν οἱ θεωρούμενες χαρές τοῦ κόσμου, πού ζῆ χωρίς φόβο θεοῦ, οὔτε νά κολλᾶ ἡ καρδιά μας σέ πράγματα πρόσκαιρα.
Ἀλλά νά στρέφεται καθένας μας πρός τά οὐράνια, πρός τά ἀνέκφραστα κάλλη τοῦ Παραδείσου καί νά ἀγωνιζώμαστε νά στολίσουμε τήν ψυχή μας μέ τά ἄφθαρτα καί ἀμάραντα καί εὔοσμα ἄνθη τῶν ἀρετῶν. Μέ τήν ἀγάπη, μέ τήν ταπείνωσι, μέ τήν καθαρότητα, μέ τήν πραότητα καί τήν ὑπομονή. Μέ ὅλες τίς ἀρετές πού ἔδειξε μέ τό παντέλειο παράδειγμά του ὁ Ἰησοῦς Χριστός.
Αὐτό σημαίνει μετάνοια. Ἀποστροφή πρός τήν ἁμαρτία καί πόθος καί ἀγάπη γιά τήν ἀρετή. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, πού τόν προβάλλει πρός μίμησι τίς ἡμέρες αὐτές ἡ ἁγία Ἐκκλησία μας, ἔλεγε ὅτι μετάνοια εἶναι "τό μισῆσαι τήν ἁμαρτίαν καί ἀγαπῆσαι τήν ἀρετήν καί ἐκκλῖναι (νά ἀπομακρυνθῆς) ἀπό τοῦ κακοῦ καί ποιῆσαι τό ἀγαθόν" (ΕΠΕ 11, 492).
Καί μαζί μέ τήν μετάνοια, εἴπαμε, καί προσευχή. Περισσότερη καί θερμότερη τώρα προσευχή. Γι' αὐτό συχνότερα μᾶς καλεῖ αὐτές τίς μέρες ἡ Ἐκκλησία μας στίς Ἀκολουθίες της γιά κοινή προσευχή, προσευχή μέ τά ἄλλα μέλη τῆς Ἐκκλησίας μας. Καί μαζί μέ τήν κοινή, καί προσευχή ἀτομική στό σπίτι μας ἤ ὅπου ἀλλοῦ μποροῦμε. Προσευχή μέ τά λόγια τῶν ἁγίων Πατέρων μας, πού ἔχουν ἀποτυπωθῆ στά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀλλά καί προσευχή αὐτοσχέδια, μέ λόγια δικά μας, βγαλμένα ἀπό τήν καρδιά μας γιά τήν ψυχική μας κατάστασι, γιά κάθε τι πού μᾶς ἀπασχολεῖ.
Προσευχή ὅμως σάν ἐκείνην τοῦ Τελώνου. Μέ συναίσθησι τῆς ἁμαρτωλότητος καί ἀναξιότητός μας. Μέ ταπείνωσι καί συντριβή. Μέ ἐκζήτησι τοῦ ἐλέους καί τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ. Προσευχή πού θά βοηθῆ στήν ὁλοκλήρωσι τῆς μετανοίας μας πού θά πηγάζη ἀπό τά δάκρυα τῆς καρδιᾶς μας καί θά τήν πλημμυρίζη καί πάλι μέ γλυκερά δάκρυα. Ἡ ἀληθινή προσευχή, ἔλεγε ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς "Κλίμακος", πού θά τόν θυμηθοῦμε τίς μέρες αὐτές, εἶναι "δακρύων μήτηρ, καί πάλιν θυγάτηρ" (Λόγ. κη' παράγρ. α).
Ὅταν ζοῦμε ἔτσι τήν προσευχή καί τήν μετάνοια, θά ὠφεληθοῦμε οὐσιαστικά ἀπό τό Τριώδιον. Καί θά νιώσουμε πραγματικά τότε ἀναστημένοι ψυχικά, καθώς θά πανηγυρίζουμε τήν λαμπροφόρο Ἀνάστασι τοῦ Κυρίου, στήν ὁποία μᾶς ὁδηγεῖ τό Τριώδιον.